بهره‌وری در بسياري از كشورهاي جهان به‌ویژه در كشورهاي صنعتي به‌عنوان يك طرز تفكر و فرهنگ تلقي مي‌شود. امروزه در اقتصاد كليه كشورها چه كشورهاي توسعه‌یافته و چه درحال‌توسعه ، بهره‌وری به اولويتي ملي تبدیل‌شده است.
بنابر نظريه‌هاي توليد و عرضه، رشد توليد از دو طريق حاصل مي‌شود؛ در روش اول افزايش توليد با به كارگيري عوامل توليدي بيشتراما در چارچوب فناوري موجود ميسر مي‌شود و در طريق دوم افزايش توليد با به كارگيري روشهاي پيشرفته‌تر و كارآمدتر توليد و استفاده از عوامل توليدي مؤثرتر ممكن می‌شود در واقع روش دوم با مفهوم بهره‌وري گره خورده است.
در ايران محدوديت آب به‌عنوان يكي از عوامل اصلي توليد در بخش كشاورزي، افزايش توليد از طريق اول را در درازمدت محدود مي‌سازد بنابراین توجه به روش دوم، يعني بالابردن بهره‌وري عوامل توليد، ضرورتي اجتناب ناپذير براي افزايش عرضه محصولات است.
بهره‌وری؛ مهمترین رکن هر فعالیت تولیدی
معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی استان همدان در نشست تخصصی «راهکارهای افزایش بهره‌وری در بخش کشاورزی» که در دفتر ایسنا برگزار شد، با بیان اینکه بهره‌وری مهمترین رکن هر فعالیت تولیدی محسوب می‌شود، گفت: کلید اصلی بهره‌وری در بخش کشاورزی نیروی انسانی است.
محمدرضا شهسواری اظهارکرد: مهمترین فعالیتی که در بخش کشاورزی در دهه های گذشته متمرکز به بحث بهره‌وری بوده است به طوریکه منابع به‌گونه‌ای استفاده شود که بیشترین عایدی و محصول را تأمین کند.
وی با تأکید بر استفاده از منابع با نگرش پایداری، افزود: در بهره‌وری با نگرش پایداری باید منابع بهینه و برای مدت طولانی استفاده شود و کیفیت محصول تولیدی کیفیت رو به رشد باشد.
شهسواری با اشاره به اینکه در مباحث تولیدی چند مفهوم وجود دارد که کارآیی، بهره‌وری، رشد و توسعه هر کدام مفاهیم خاص خود را دارد، ادامه داد: افزایش کارآیی به صورت مستمر همراه با روشهای نوین که باعث می‌شود از منابع به طور بهینه استفاده شود، مفهومی از بهره‌وری است.
نیروی انسانی؛ کلید اصلی بهره‌وری
وی زمین، آب، تجهیزات، نیروی انسانی عوامل موثر در بهره‌وری دانست و یادآور شد: کلید اصلی بهره‌وری در بخش کشاورزی انسان است .
معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی استان با تأکید براینکه بهره‌برداران بخش کشاورزی باید نگرش بهره‌ورانه داشته باشند، افزود: بهره‌برداران بخش کشاورزی باید رشد کرده و تقویت شوند به طوریکه بهره‌وری جزو تفکر و باور آنها قرار گیرد تا بتواند آن را افزایش دهد.
وی با اشاره به اینکه موارد توسعه‌ای و آموزشی در ایجاد تفکر بهره‌ورانه کشاورزان اهمیت دارد، خاطرنشان کرد: این موضوع جایگاه ترویج را نشان می‌دهد.
شهسواری گفت: در زمینه بهره‌وری شاید در سنوات گذشته علاوه بر تمرکز بر منابع تولید، بهبود روشها و مکانیزاسیون یکی از راهکارهایی که خوب و با انرژی ورود شده مباحث ترویجی بوده است تا روشها و اصول جدیدی ارتقاء بهره‌وری را به بهره‌برداران انتقال دهیم.
وی بیان کرد: بهره‌وری در بخش کشاورزی شامل تک تک اجزای موثر در کشاورزی است که برای ارتقاء بهره‌وری کل باید بهره‌وری زمین و آب وسایر عوامل موثر در تولید را افزایش دهیم.
معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی استان همدان با اشاره به عملکرد بخش کشاورزی در سنوات گذشته، اظهارکرد: سرانه تولید محصول کشاورزی در سال 57 در استان همدان 870 کیلوگرم بوده که در سال 97 به 2700 کیلوگرم رسیده که افزایش 3 برابری داشته و نشان دهنده ارتقاء بهره‌وری است.
شهسواری اذعان کرد: تولید گندم در سال 57؛ 228 هزار تن بوده که این محصول در سال 97 به 800 هزار تن رسیده است که 4 برابر شده است.
وی با بیان اینکه میزان اراضی کشاورزی استان همدان در طول این سالها 20 تا 30 درصد افزایش داشته است، تأکید کرد: تولید محصولات زراعی از 780 هزار تن به 3 میلیون و 670 هزار تن رسیده است.
وی با اشاره به اینکه میزان تولید در اراضی استان 5 برابر شده است، گفت: افزایش 5 برابری محصولات کشاورزی ازسال 57 تا کنون نشان دهنده افزایش کارآیی و افزایش بهره‌وری است.
معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی استان همدان خاطرنشان کرد: در سال 57 سطح زیرکشت باغات استان همدان 18 هزار و 200 هکتار بوده که امروز به 77 هزار هکتار رسیده و 4.5 برابر افزایش داشته و تولید محصولات باغی 9 برابر شده است.
استفاده از تکنولوژی فوق مدرن برای افزایش بهره‌وری
شهسواری با بیان اینکه مهمترین محدودیت بخش کشاورزی درارتباط با خاک و آب است، افزود: به علت اینکه محدودیت در آب بیشتر است، مجبور بودیم برروی روشهایی از جمله توسعه سیستم آبیاری نوین، کشت‌های گلخانه‌ای و نشائی کار کنیم که کارآیی مصرف آب را افزایش دهیم اما امروز درصدد استفاده از تکنولوژی‌های فوق مدرن در بخش کشاورزی هستیم تا میزان کارآیی و بهره‌وری را توسعه دهیم.
وی تصریح کرد: استفاده از تکنولوژی‌های فوق مدرن نیازمند ایجاد نگرش بخش خصوصی به عنوان موتور محرکه بخش اقتصادی و تأمین سرمایه است به‌طوریکه سال گذشته از منابع مختلف بیش از 520 میلیارد تومان تسهیلات در اختیار بهره‌برداران قرار گرفت و 80 میلیاردتومان از اعتبار عمرانی استفاده شد.
وی با بیان اینکه بهره‌وری یک مفهوم است، افزود: بهره‌وری یک مفهوم است که مرزی ندارد و با ارتقاء تکنولوژی این مرزها شکسته می‌شود به‌طوریکه اجرای روشهای نوین و ارقام جدید، نحوه کوددهی و آبیاری در بهره‌وری تأثیرگذار است.
معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی استان همدان با تأکید بر حفظ محیط زیست در راستای افزایش بهره‌وری، خاطرنشان کرد: به هرقیمتی نمی‌توانیم محصول تولید کنیم و باید توجه داشت که با تخریب محیط زیست نمی‌توانیم تولید محصول داشته باشیم به طوریکه اگر به این موضوع توجه نداشتیم میزان تولید محصول استان به بیش از 6 میلیون تن می‌توانست برسد.
شهسواری با اشاره به یکپارچه‌سازی اراضی و کشت یک محصول به صورت حرفه‌ای و ایجاد زنجیره‌های تولید، بیان کرد: یکپارچه‌سازی اراضی یکی ازعوامل مؤثر در افزایش بهره‌وری است که چندسالی است در استان دنبال می‌شود
اجرای کشاورزی حفاظتی در 70 هزار هکتار از اراضی همدان
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان همدان نیز در دفتر ایسنا گفت: در سال گذشته ۷۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان تحت پوشش کشاورزی حفاظتی قرار گرفتند.
شهرام پرورش اظهارکرد: دیدگاه‌های مختلفی در حوزه بهره‌وری وجود دارد اما در بخش کشاورزی عواملی همچون نیروی انسانی، سرمایه، نهاده‌های تولید و مکانیزاسیون در تولید اثرگذار است.
وی افزود: استان همدان برخلاف وسعت کم خود، بیش از ظرفیت موجود، به تولیدات محصولات کشاورزی مشغول است که این مسئله باعث فشار برروی زمین می شود و ازطرفی دیگر با کمبود منابع آبی مواجهه هستیم که باید عوامل تولید را برپایه بهره وری قرار داد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی استان همدان عنوان کرد: ما در حوزه تولیدات گیاهی حدود ۴ میلیون تن تولید داریم که از این مقدار ۳.۲ دهم در حوزه زراعت و ۷۰۰ هزار تن در حوزه باغبانی است.
تقویت شرکت‌های دانش‌بنیان برای افزایش بهره‌وری
وی با بیان اینکه محدودیت های زیادی در حوزه خاک و آب در استان همدان وجود دارد، تصریح کرد: در بخش تولید و علمی کردن تولید نیاز است که هم خاک خوبی داشته باشیم و هم بتوانیم از آب به بهترین شکل ممکن استفاده کنیم.
پرورش ادامه داد: برای بهره‌وری در تولید باید از لحاظ کمی و کیفی تولید معناداری داشته باشیم که با تقویت بخش خصوصی، شرکت‌های دانش بنیان و شرکت‌های بخش کشاورزی امکان پذیر است.
وی افزود: در تولید بعضی از محصولات کشاورزی در همدان، میانگین تولید از میانگین کشوری فاصله زیادی داریم به طوری که در محصولات چغندرقند و سیب زمینی ۸ تن از میانگین کشوری بیشتر تولید داشته ایم.
این مقام مسئول ادامه داد: در جهاد کشاورزی علاوه بر موضوعات آب، نهاده ها و بذرهای کشاورزی، به تربیت نیروی انسانی ماهر و باتجربه اهمیت زیادی قائل هستیم.
اقدامات انجام شده در راستای افزایش بهره‌وری
وی به اقدامات جهاد کشاورزی در افزایش بهره‌وری در محصولات زراعی اشاره و تصریح کرد: افزایش ضریب نفوذ بذور اصلاح شده، افزایش کمی و کیفی محصولی همچون گردو که قطب تولید آن در کشور هستیم از راه هایی همچون سرشاخه کاری به طوری که طبق برنامه تدوین شده جهاد کشاورزی، تا ۵ سال آینده بیشتر درختان گردوی استان را تحت پوشش طرح سرشاخه کاری قرار دهیم.
پرورش به اقدامات انجام شده در حوزه آب نیز اشاره و عنوان کرد: ما در ابتدا باید به فکر ایجاد زیرساخت ها در حوزه انتقال، تأمین و مصرف آب باشیم که خوشبختانه در انتقال آب و ایجاد کانال‌های درجه ۳ و ۴ کار کرده‌ایم و سعی داریم بیشتر مزارع را مجهز به سیستم آبیاری کنیم که اکنون بیش از ۸۵ درصد از اراضی مستعد تحت پوشش این سیستم قرار گرفته اند.
وی با بیان اینکه به ازای هر متر مکعب باید بهره‌وری را افزایش داد، ادامه داد: یکی از شاخصه هایی که FAO (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد ) کشورهای مختلف را مورد بررسی قرار می‌دهد، درباره تولیدات به ازای هر متر مکعب است که ما هرچه بتوانیم تولیدات را افزایش دهیم، میانگین به ازای متر مکعب نیز افزایش می‌یابد به طور مثال در سال‌های گذشته به ازای هر ۱۰ هزار متر مکعب تولید در محصول چغندرقند، ۴۵ تن تولید داشتیم که این میزان در سال گذشته در استان همدان، ۷۵ تن افزایش تولید را نشان می‌دهد که این مهم از عواملی همچون کشت نشایی و آبیاری تیپ محقق شده است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان همدان با بیان اینکه بهره وری آب در محصولات مختلف متفاوت است، تأکید کرد: بزرگترین مصرف کننده آب در بخش کشاورزی است به طوری که از ۶۴۴ هکتار از اراضی استان، ۷۰ درصد به صورت دیم و مابقی به صورت آبی هستند که در چند سال اخیر تلاش داشتیم میزان آب در کل اراضی آبی کم کنیم که برای این هدف از راهکارهای مختلف همچون آبیاری میکرو، تیپ و غیره غافل نمانده ایم.
وی با بیان اینکه کشاورزی حفاظتی در دستور کار جهادکشاورزی قرار دارد، ادامه داد: در سال گذشته ۷۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان تحت پوشش کشاورزی حفاظتی قرار گرفتند.
پرورش درباره کشاورزی حفاظتی نیز گفت: کشاورزی حفاظتی یک بسته است که کشاورز نحوه استفاده از ماشین آلات جدید را دست می یابد و استفاده از گاوآهن های جدید را آموزش می دهد.
وی بیان کرد: یکی از مشکلات کشور ما تبخیر و تعرق بالا و افزایش تشعشعات خورشید به خاک است که اگر پوشش گیاهی بر روی خاک وجود داشته باشد، باعث افزایش رطوبت خاک خواهد شد و علاوه بر موارد فوق‌الذکر، مواد عالی خاک به‌جز استان گیلان و مازندران، در همه کشور بسیار پایین است که این امر موجب کاهش بهره‌وری خواهد شد.
این مقام مسئول عنوان کرد: در سیل ماه‌های اخیر در کشور، شاهد طغیان آب‌های گل‌آلود بودیم که علت این امر جابه‌جایی خاک کشاورزی بوده که سطح خاک زراعی ما از استان‌ها خارج و درنهایت به دریاها روانه شده است.
وی تأکید کرد: چنانچه بهره‌برداران کشاورزی به توصیه‌های جهاد کشاورزی توجه کنند، کشاورزی حفاظتی در استان اجرایی خواهد شد.
پرورش با اشاره به کشت‌های نشایی، تصریح کرد: در حال حاضر کشت‌های نشایی در کشور هزینه‌بر است ولی چاره‌ای نداریم و باوجود هزینه‌بر بودن بهره‌وری و عملکرد خوبی را شاهد خواهیم بود.
وی افزود: ایجاد و راه‌اندازی گلخانه از دیگر اقدامات در حوزه محافظت از آب است که اکنون در استان ۱۱۰ هکتار گلخانه ایجادشده که برای استان ما کافی نیست و در طرح سالانه وزارت جهاد کشاورزی موظف به ایجاد سالانه ۸۰ هکتار گلخانه در سطح استان هستیم که اعتبارات ویژه‌ای برای این امر در نظر گرفته‌شده است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان همدان با مقایسه ۴۰ سال بعد از انقلاب عنوان کرد: طی این ۴۰ سال، جمعیت کشور ما افزایش پیدا کرده اما با این وجود تولیدات بخش کشاورزی نیز افزایش یافته به‌طوریکه سال گذشته، چهارمین سالی بود که به خودکفایی در حوزه گندم دست‌یافته‌ایم که همه این گندم‌ها هم در دیم و هم در آبی به‌دست‌آمده است.
وی ادامه داد: زمانی میانگین تولید سیب‌زمینی در استان ما ۱۵ تا ۲۰ تن بوده که اکنون به ۴۲ تن رسیده است و میانگین تولید را گسترش داده‌ایم که علت آن شرایط آب و هوایی و فاصله دمایی بین شب و روز است.
حفظ ژن محصولات همدان وظیفه ما است
رئیس بخش ترویج سازمان جهاد کشاورزی استان همدان نیز در دفتر ایسنا، با بیان اینکه در رقابت اقتصادی حفظ ژن محصولات شاخص استان مثل یونجه و سیر همدان بر عهده ما است، اظهار کرد: نخستین گام در بحث بهره‌وری این است که کشاورزان باور کنند که آب، خاک و نیروی انسانی سرمایه است.
جواد رشیدی افزود: طی سالیان گذشته تلاش‌های بسیاری صورت گرفته تا بخش خصوصی را هرروز بیشتر از روز گذشته وارد تصمیم‌گیری‌ها، مشورت‌ها و اقدامات جهاد کشاورزی کنیم.
مدیر هماهنگی ترویج سازمان جهاد کشاورزی استان همدان ادامه داد: زمانی در بخش کشاورزی برای هر کیلو سیب‌زمینی ۴۵۰ لیتر آب مصرف می‌شد اما امروز باافتخار اعلام می‌کنیم که این میزان به ۱۳۰ لیتر کاهش‌یافته یعنی باوجود سطح زیر کشت مزرعه سیب‌زمینی ۲۵ درصد کاهش‌یافته، محصول ما افزایش‌یافته است.
افزایش بهره‌وری مستلزم پرداخت هزینه است
وی با بیان اینکه کشاورزان ما امروز به این نکته دست‌یافته‌اند که برای ارتقاء محصول و افزایش بهره‌وری، باید هزینه پرداخت کنند، عنوان کرد: سطح خاک‌ورزی همدان طی سه سال گذشته، چهار برابر شده که اصلا کافی نیست و به دنبال آن هستیم که روشهای خاک‌ورزی به یکی از روشهای اصلی حفظ رطوبت خاک، افزایش بهره‌وری، کاهش مصرف سوخت و کاهش تردد ماشین‌آلات را در مزارع دیم به‌کارگیریم.
رشیدی ادامه داد: وزارت جهاد کشاورزی طی سال‌های گذشته، نظام نوین ترویج را که نظامی تکثرگرا است را معرفی کرده که در پی آن از محققان وزارتخانه، تجربه کشاورزان قدیمی، دانشگاه‌ها و کشاورزان پیشرو استفاده شود تا به یک نتیجه مطلوب برسیم.
این مقام مسئول ادامه داد: روزبه‌روز استفاده از امکانات بخش خصوصی بیشتر می‌شود چرا که مزایای ورود این بخش در کشاورزی بسیار زیاد است همچنین دخالت بخش خصوصی در تصمیم‌گیری‌ها و در ساماندهی اراضی، نتیجه بخشی خود را نشان می‌دهد و روزبه‌روز بیشتر می‌شود.
رشیدی تأکید کرد: وظیفه ما در راستای افزایش بهره‌وری شامل سهل الفهم کردن تحقیقات محققان و دانش‌پژوهان و انتقال آن به بهره‌برداران است و همچنین بهره‌برداری از موفقیت‌های کشاورزان شاخص و ایجاد دوره‌های آموزشی توسط کشاورزان برای سایر کشاورزان است.
وی افزود: بهره‌وری در نوع محصولات متفاوت، فرق می‌کند و نمی‌توان به‌طور خاص یک‌میزان خاص را برای همه محصولات در نظر گرفت.
آیا بهتر نیست صداوسیما یک ساعت به کشاورزی اختصاص دهد؟
این مقام مسئول بابیان اینکه تمام تلاش مسئولان بدون ورود اصحاب رسانه بی‌تأثیر است، تأکید کرد: صداوسیما تخفیفانی را برای پخش محصولات داخلی قائل شده است و بخش کشاورزی بیش از ۲۵ درصد تولید کشور و ۲۵ درصد اشتغال کشور و ۲۵ درصد از افزوده خام کشور را بر عهده دارد و آیا شایسته نیست که تولیدکننده در صداوسیما جایگاه خاصی برای تبلیغ تولیدات خود داشته باشد؟ آیا بهتر نیست به‌جای فیلمی که در طول شبانه‌روز بیش از ۳ بار پخش می‌شود یک ساعت را به کشاورزی اختصاص داد؟.
وی ادامه داد: هنوزم هم جامعه ما کشاورز را یک پیرمرد فرتوت بیل به دست می‌بیند درصورتی‌که اکنون کشاورزی زن و مرد نمی‌شناسد و باید امروز به دست جوانان اداره شود چرا که اگر در همان نسل گذشته باقی بماند تجربیات کشت از دست می‌رود و بهره‌وری در نسل‌های بعدی از بین می‌رود، ازاین‌رو انتظار داریم صداوسیما و اصحاب رسانه جهاد کشاورزی را کمک کنند و مخاطبان ما را برای ورود به این بخش دعوت کنند.
مدیرهماهنگی ترویج سازمان جهاد کشاورزی استان همدان اضافه کرد: ما در منطقه جزء کشورهای موفق در حوزه کشاورزی هستیم که کافی نیست پس زمانی رضایت‌بخش خواهد شد که نیروهای جوان و خوش‌فکر در این حوزه وارد شوند، اراضی خرد را یکپارچه کنیم و میانگین سنی کشاورزان را کاهش دهیم.
آغاز یکپارچه‌سازی اراضی از 15 سال گذشته در همدان
وی درباره یکپارچه‌سازی اراضی نیز گفت: جهاد کشاورزی همدان ۱۵ سال است که این طرح را آغاز کرده و با دادن یارانه و در اختیار گذاشتن امکانات فراوان مانند دستگاه‌های تسطیح اراضی، اعطای یارانه در آبیاری‌ها و اعطای تسهیلات به کشاورزان، آنها را ترغیب می‌کند تا با تعاونی‌ها اراضی خود را یکپارچه کنند که تاکنون ۲۰ هزار هکتار از اراضی استان یکپارچه شدند که نتیجه آن افزایش ۵۰ درصدی بهره‌وری در زمین‌های کشاورزان بوده است.