در نشست نقد و بررسی کتاب «زنان در جهان دانشگاهی» خدیجه کشاورز مترجم کتاب و عضو هیأت علمی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی، زهره انوری عضو هیأت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و انسان شناس، مهری طیبی نیا پژوهشگر مسائل اجتماعی و نفیسه شریفی پژوهشگر حوزه مطالعات زنان به ارائه نظرات خود درباره این کتاب پرداختند

کتاب زنان در جهان دانشگاهی شامل مقالاتی با رویکردهای تاریخی، جامعه شناسی و روانشناسی اجتماعی است.  آنچه این اثر می کوشد تبیین کند این است که  دانشگاه همیشه نهادی شایسته‌سالار و عاری از سوی گیری‌های مردانه نیست. نهاد دانشگاه، خود، حاوی سازوکارهایی است که باز تولیدکننده سلطه مذکر است؛ سلطه‌ای که به اشکال آشکار و نهان عمل می‌کند و مانع رشد و ترقی زنان در دانشگاه می‌شود. 

نابرابری در آموزش عالی مختص ایران نیست

 کشاورز در این نشست با بیان اینکه در حوزه مطالعات زنان در آموزش عالی، ادبیات علمی زیادی وجود ندارد، گفت: کتاب زنان در جهان دانشگاهی سومین کتاب ترجمه شده در این حوزه است و تجربه جهانی از نابرابری‌هایی که در حوزه زنان در آموزش عالی وجود دارد را به بحث گذاشته است.

وی با بیان اینکه در پژوهش‌های خود عمدتاً روی دانشجویان دختر و اساتید زن متمرکز شده‌ام، افزود: برای هر پژوهشگری این نکته که بتواند ادبیات حوزه کاری خود را گسترش بدهد خوشایند است و ترجمه کتاب زنان در جهان دانشگاهی هم در همین راستا است.

وی ادامه داد: مباحث کتاب گرچه بیشتر به کشورهای غربی می‌پردازد ولی این تجربه می‌تواند برای جامعه ایران هم مفید باشد.

وی سپس به بخش‌های مختلف کتاب پرداخت و اظهار کرد: تداوم فرودستی زنان در دانشگاه به ما کمک می‌کند که این فهم را داشته باشیم که دانشگاه نتوانسته است عدالت را در این زمینه رعایت کند.

کشاورز تصریح کرد: در بخش اول کتاب که بخش تاریخی است کتاب این درک را به ما می‌دهد که چقدر مسئله زنان در قرن نوزدهم در دانشگاه‌های فرانسه مهم و مورد بحث بوده است. بنابراین مسئله زنان در آموزش عالی، مسئله‌ای جهانی است.

وی با بیان اینکه بین تجربه زنان در کشورهای مختلف با وجود مشابهت‌های فراوان، تفاوت‌هایی هم وجود دارد که پژوهش را ضروری می‌کند، گفت: در بخش اول که بخش تجربه تاریخی کتاب است ورود دختران در ابتدا به عنوان دانشجویان در قرن نوزدهم و سپس به عنوان استاد دانشگاه و مقاومت‌هایی که در مقابل این ورود صورت می گرفته است را روایت کرده است.

وی با بیان اینکه در این مقطع تاریخی در اروپا در رشته‌های مهم مانع ورود دختران به دانشگاه‌ها می‌شدند چرا که آنها را پایین‌تر از جایگاهی می‌دانستند که بتوانند در این رشته‌ها تحصیل کنند، گفت: در بخش دوم کتاب موضوعات از حیث روانشناسی اجتماعی مطرح شده است. در این بخش ما با درد و رنج‌هایی مواجه می‌شویم که زنان در مصالحه بین کار و زندگی خصوصی خود درگیر آن هستند. و نشان می‌دهد که در قرن بیستم حتی در کشورهای غربی دانشگاه نهادی شایسته سالار نیست و در نظام ارتقاء شایسته سالاری را رعایت نمی‌کنند.

وی ادامه داد: در بخش سوم کتاب به تجارب دانشگاه‌های کشورهای غیر اروپایی و هم چنین تجارب برخی دانشگاه‌های اروپایی که سعی کردند برابری را گسترش دهند پرداخته شده است.

دانشگاه نماد عقلانیت مردانه است

طیبی نیا هم با بیان اینکه توضیحاتی که مترجم اضافه کرده برای ابهام زدایی از برخی مفاهیم کتاب، راهگشا است گفت: عنوان این کتاب فراتر از زنان در جهان دانشگاهی است چرا که ما تبعیض را در همه فضاها علیه زنان می‌بینیم، هر چند در این کتاب بیشتر روی آموزش عالی تکیه شده است.

وی با تاکید بر این امر که برخلاف این پیش فرض که دانشگاه بی طرف و عدالت محور است در حوزه زنان دارای این صفات نیست، افزود: به عنوان مثال در حوزه ارتقاء می‌بینیم که عدالت رعایت نمی‌شود در حالی که از دانشگاه انتظار برابری داریم که وجود ندارد و این مسئله نوشتن این کتاب را ضروری می‌کند.

طیبی نیا سپس با طرح این پرسش که چرا دانشگاه عامل تبعیض است، تصریح کرد: دانشگاه نوعی عقلانیت مردانه را برای خود متصور است و سیاست‌های خود را بر اساس این عقلانیت پیش می‌برد که منجر به ایجاد تبعیض می‌شود. این کتاب همه نهادها را به این مسئله که ما باید تبعیض علیه زنان را از بین ببریم حساس می‌کند.

وی اظهار کرد: در این کتاب رویکرد توجه به عاملیت و ساختار همزمان دیده می‌شود و از بخش‌های برجسته کتاب است. همچنین در این کتاب مطالعات فمینیستی مورد اشاره و توضیح قرار گرفته و کتاب به خوبی نشان می‌دهد که به هر میزان در کشور ما این مطالعات ناخوشایند است در کشورهای دیگر هم چنین تجربه‌ای وجود دارد.

وی ادامه داد: بخشی از کتاب توصیفی از این مسئله بود که در فضای دانشگاهی چه اتفاقی می‌افتد و در بخش دیگر هم چرایی این تبعیض را تبیین کرده بود که در پاسخ به بخشی از علل فردی و ساختاری اشاره شده است.

این کتاب متناسب با تجربه زیسته زنان دانشگاهی است

انوری هم در ادامه این نشست با بیان اینکه موضوع این کتاب بیشتر از اینکه حوزه مطالعاتی من باشد بیشتر بازنمایی تجربه زیسته من است، گفت: این کتاب کشورهای مختلفی از اروپا، آمریکا و آفریقا را مطرح کرده است اما شرق را در نظر نگرفته که نقطه ضعف این کتاب است.

وی ادامه داد: مطالب کتاب دو دسته شامل دو دسته مسائل عمومی که در همه کشورها مطرح است و هم چنین مسائل مختص به برخی کشورهای مطالعاتی نویسنده‌ها است. کتاب نمای خوبی ارائه می‌کند تا یک زن دانشگاهی در ایران ببیند که این مشکلات فقط مسائل ایران نیست و مسائلی مثل حضور در دانشگاه و در کنار آن بچه دار شدن مسائلی هستند که در خیلی از کشورها مطرح هستند.

وی با بیان اینکه زنانی که می‌خواهند در دانشگاه پست علمی بگیرند مجبور هستند بچه دار شدن را عقب بیندازند، گفت: این مسئله در آلمان شدید است چرا که سیستم حمایتی وجود ندارد اما در فرانسه به دلیل سیستم حمایتی بچه دار شدن زودتر اتفاق می‌افتد.

وی سپس به مسئله جامعه پذیری زنان اشاره کرد و گفت: اینکه زنان در چه زمینه فرهنگی و اجتماعی رشد کرده و بالغ شده‌اند در میزان تبعیض پذیری از سوی آنان اثرگذار است. به نظرم اگر کتاب بیشتر به سمت روایت تجربه زیسته زنان دانشگاهی می‌رفت می‌توانست بحث را بهتر تبیین کند.

دانشگاه بی طرف نیست

شریفی هم در مورد کتاب «زنان در جهان دانشگاهی» بیان داشت: کتاب خواندنی، بجا و مفیدی است که مطالعه تطبیقی از وضعیت چند کشور انجام داده است و بیشتر روی آمریکا و آمریکای شمالی متمرکز شده است.

وی با بیان اینکه دانشگاه جدا از بستر فکری و فرهنگی خود نیست، گفت: کتاب روی این پیش فرض بنا شده که محیط دانشگاه بی طرف است در حالی که بی طرف نیست و آدم‌هایی که وارد دانشگاه می‌شوند چه استاد و چه دانشجو از یک سری فیلترهایی رد شده‌اند که آن فیلترها تعیین کننده هستند. آنها تعیین می‌کنند که چه کسی در تولید دانش سهم داشته باشد.

این پژوهشگر حوزه زنان با بیان اینکه وقتی جنسیت را مطرح می‌کنیم نباید فقط این امر را مختص زنان بدانیم، افزود: مطالعات جنسیت، مطالعات مردان هم هست. هنجارهای جنسیتی طبیعی انگاری و ذاتی تصور می‌شوند و پیش فرض ما قرار می‌گیرند و این نگاه جنسیتی در کلیشه‌هایی مثل توانایی زن و تقلیل نقش او به همسر و مادر خود را نشان می‌دهند.

وی مسئله دیگر در ایجاد تبعیض را فقدان ارائه الگو به دختران بیان کرد و افزود: برای رفع تبعیض‌ها از محیط دانشگاه، دموکراتیک سازی دانشگاه راه حل خوبی است. به عنوان مثال می‌توان رشته‌های بین رشته‌ای ایجاد کرد تا زن‌ها در این رشته‌ها فعال شوند همچنین در تقسیم بودجه باید برابری رعایت شود و در واقع باید به سمت دانشگاه‌هایی حرکت کنیم که در آن زنان به رسمیت شناخته شوند.