عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه مطابق تعریف حضرت امام(ره) از مستضعف، اگر چنانچه افراد در ساختار‌های سیاسی و اجتماعی به رغم توانمندی، در شرایط ضعف قرار گیرند، مفهوم استضعاف معنا می‌یابد، گفت: استضعاف عاملی بیرونی است و در ادبیات امام(ره) واژه مستضعف در مسئله سیاستگذاری معنا دارد و این‌طور نیست که عده‌ای ذاتاً ناتوان باشند.
به گزارش روابط عمومی مرکز فرهنگی دانشجویی امام، ولایت فقیه و انقلاب اسلامی، به نقل از ایکنا؛ در آستانه سی و یکمین سالگرد رحلت بنیانگذار فقید جمهوری اسلامی، نشست تخصصی با موضوع «جامعه، مردم و آسیب‌های اجتماعی از منظر امام خمینی (ره)» به همت مرکز فرهنگی دانشجویی امام، ولایت فقیه و انقلاب اسلامی و با مشارکت و همکاری معاونت فرهنگی جهاددانشگاهی، معاونت فرهنگی، هنری و ارتباطات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) و ستاد بزرگداشت ارتحال امام خمینی(ره) با حضور و سخنرانی سیدحمیدرضا طیبی، رئیس جهاددانشگاهی، حجت‌الاسلام داود فیرحی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، حجت‌الاسلام یحیی جهانگیری، مدرس حوزه و دانشگاه و شیخ تاج‌الدین الهلالی، رئیس مرکز Ifta استرالیا، امروز دوشنبه ۱۲ خردادماه، به صورت آنلاین در دفتر مرکزی جهاددانشگاهی برگزار شد.
سیدحمیدرضا طیبی، رئیس جهاددانشگاهی، در آغاز این نشست با گرامیداشت یاد امام(ره) و شهدا، اظهار کرد: به بیان رهبری معظم، این انقلاب بی‌نام خمینی(ره)، در هیچ کجای جهان شناخته شده نیست. از سوی دیگر، دستاورد‌هایی که از انقلاب نشئت گرفته، حاصل عمل کردن به توصیه‌های امام بزرگوارمان است. اگر هم مجموعه‌ای مانند جهاددانشگاهی شکل گرفته و اقدامات بزرگی در حوزه‌های فناوری و فرهنگی انجام داده است، حاصل باور‌ها به توصیه‌های حضرت امام(ره) مبنی بر شعار ما می‌توانیم، است.
طیبی ادامه داد: جهاددانشگاهی مجموعه‌ای است که احساس خودباوری را در میان جوانان رواج داد، اگر هم به برخی مشکلات دچار هستیم، به دلیل عدم باور به توانمندی‌های خودمان است. معتقدیم اگر می‌خواهیم به پیشرفت در کشور برسیم باید به وفاق ملی دست پیدا کنیم و اختلاف‌ها کمتر شود. در این بحران اخیر و شیوع کرونا، دیدیم که همدلی نسبی بین همگان وجود داشت و موفقیت‌ها در این عرصه کم نبودند. خیر و صلاح جامعه ما در این است که اگر می‌خواهیم موفق باشیم، باید به توصیه‌های حضرت امام(ره) توجه کنیم.
سپس حجت‌الاسلام داود فیرحی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، به سخنرانی با موضوع «بحران سلامت و جایگاه مستضعفان در ادبیات امام خمینی(ره)» پرداخت و بیان کرد: امسال و در ایام رحلت رهبر کبیر انقلاب با بحران بزرگ جهانی با نام بحران سلامت مواجه شده‌ایم و پرسش مهمی که مطرح می‌شود این است که رهبران سیاسی و فکری یک جامعه، چه برنامه‌ای در موضوع بحران سلامت دارند. هر کشوری با هر ایدئولوژی سیاسی، کوشش دارد برنامه خود را در این بحران داشته باشد. در این نشست، تلاش دارم توضیحات خود را با تکیه بر ادبیات حضرت امام(ره) ارائه کنم.
فیرحی ادامه داد: نیازمند بازاندیشی پیرامون رابطه «مذهب و حکمرانی» و رابطه «دیدگاه‌های امام(ره) با حکمرانی» و نیز «وضعیت کنونی حکمرانی» هستیم. بازاندیشی هیچ ضرری ندارد، بلکه ما را با امکانات، مسیر، چشم‌انداز‌ها و اهدافمان آشناتر می‌کند؛ بنابراین امروز آنچه که به آن احتیاج داریم، فکر، اندیشه و بیان ممتد درباره وضعیت حکمرانی خودمان است. جامعه به تدریج به سمت نوعی مکانیزه و اداری شدن پیش می‌رود و این رخدادی طبیعی است. این خاصیت نظام ما هم نیست و مربوط به همه نظام‌هاست.
وی افزود: یک پرسش جدی وجود دارد و آن اینکه رهبرانی مانند امام خمینی(ره) در مورد مسئله سلامت به خصوص برای اقشار به تعبیر ایشان «مستضعف» چه اندیشه‌ای داشتند؟ نخست مفهوم مستضعفان در این مقوله مهم است. مرحوم امام(ره)، در سخنرانی‌های اولیه کوشش می‌کردند بعضی مفاهیم را توضیح دهند و یکی از این مفاهیم که در چهارم خردادماه سال ۵۸ در فیضیه تلاش خوبی برای توضیح آن داشتند، مستضعف بود. منظور ایشان از مستضعف، قشر آسیب‌پذیر نبود، چنین مفهومی در ادبیات لیبرال آمده و از مفاهیم توانمندی و ناتوانی اقتصادی افراد نشئت گرفته و سپس در این ادبیات دچار یک نوع توهم و تلاش برای حمایت ثروتمندان و یا دولت از ناتوانان می‌شوند و شاهد نوعی تحقیر ذاتی این اقشار هستیم. از منظر امام(ره) و مطابق تعریف ایشان از مستضعف، اگر چنانچه افراد در ساختار‌های سیاسی و اجتماعی به رغم توانمندی، در شرایط ضعف قرار گیرند، مفهوم استضعاف معنا می‌یابد؛ بنابراین استضعاف عاملی بیرونی است. در ادبیات امام(ره) به کارگیری واژه مستضعف در مسئله سیاستگذاری معنا دارد و این‌طور نیست که عده‌ای ذاتاً ناتوان باشند و باید به آن‌ها کمک کرد. اگر در جامعه مستضعف وجود دارد، ضعف از سیاستگذاران است، نه افراد. عیار موفقیت و مشروعیت دولت، درصد پایین تعداد مستضعفان و روند کم شدن آن است.
بحران سلامت و جایگاه مستضعفان
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه این مفهومی بسیار مهم و عیاری برای سنجش دولت‌هاست، اظهار کرد: براساس همین تعریف در ادبیات حضرت امام(ره)، بحران سلامت تنها در حوزه بهداشت و سلامت خلاصه نمی‌شود، بلکه با توجه به ادبیات امام(ره)، نان، تغذیه و آموزش‌های اولیه مهم تلقی می‌شوند. وقتی از بحران سلامت صحبت می‌کنیم، مسئله عدم تأمین تغذیه، نبود کالا‌ها و خدمات اولیه برای همگان نیز سلامتی را تهدید می‌کند. دولت باید تمهیداتی داشته باشد که سلامت به نقطه بحران نرسد و اگر بحرانی به وجود آمد، کاری کند که سلامت به خطر نیفتد. کشور‌هایی وجود دارند که فقر نان در این جوامع تهدیدی بزرگتر از بحران کرونا برای سلامت مردم آنهاست.
فیرحی ادامه داد: در ادبیات امام(ره) و تعریف ایشان از جمهوری اسلامی، عبارتی وجود دارد، تحت عنوان «حکومت محرومان» و یا «حکومت مستضعفان»، و ایشان در سخنرانی‌های خود تعابیری داشتند با این موضوع که یکی از نعمت‌های جمهوری اسلامی حاکمیت مستضعفان و محرومان است. در ادامه به توضیح درباره خاصیت و فایده حکومت محرومان و مستضعفان می‌پردازند و در جایی بسیار جالب این بحث را توضیح می‌دهند و می‌فرمایند؛ حکومت مستضعفان و محرومان حکومتی است که مجلس آن می‌فهمد مستضعف و محروم یعنی چه. گاهی گزاره‌ای را به کار می‌بریم، اما یک وقت است که آن مفهوم را می‌فهمیم. سپس می‌فرمایند؛ این حکومت اگر حکومت مستضعفان و محرومان است، رئیس جمهور و مسئول آن باید طعم محرومیت و استضعاف را درک کرده باشند.
وی با بیان اینکه آنچه امروز با آن مواجه هستیم، فراموش کردن طبقه و خاستگاه حکومت و انقلاب است، گفت: در ادبیات حضرت امیر(ع) نکته‌ای وجود دارد و می‌فرمایند؛ خودتان مستقیماً به در خانه محرومان بروید. شاید برخی بگویند حاکم باید در مقام مدیریت باشد و می‌تواند سیاستی بیمه‌ای و حمایتی تعیین کند، اما به تعبیر حضرت، دیدن فقر و محرومیت‌ها از نزدیک، عمق قضیه را برای مسئول و حاکم بهتر مشخص می‌کند. حتی در ادبیات مارکسیستی داریم که روشنفکر باید چندین روز در کوره‌ها کار کند؛ بنابراین حضور مستقیم حاکم برای مشاهده وضعیت محرومان، نافی امر سیاستگذاری نیست.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در ادامه به بیان خصایص حکومت مستضعفان و محرومان از منظر امام(ره) پرداخت و اظهار کرد: با نظر به ادبیات حضرت امام(ره)، چنین حکومتی باید به گونه‌ای اداره شود که حاکمان، فقر و محرومیت را بفهمند و درباره فقر و محرومیت برنامه اولویت‌دار داشته باشند. ادبیات امام(ره)، سوسیالیستی و چپ نیست، اما نظر ایشان این است که به رغم دنبال کردن مفهوم دموکراسی، باید به طور ویژه به مستضعفان رسیدگی کرد تا آن‌ها بتوانند از چرخه ناروای مدیریتی خارج و مشکلاتشان حل شود.
کاری کنیم ثروتمندان مهمان فقرا شوند
وی افزود: دولت احتیاج دارد در چند حوزه بزرگ و اساسی ثروتمندان را مهمان فقرا کند. این حوزه‌ها شامل نان و تغذیه، بهداشت، درمان و آموزش همگانی است، در هر یک از این عرصه‌ها، اگر به آرمان‌های امام(ره) بازگردیم، مفهوم خصوصی‌سازی در این حوزه‌ها را به خوبی می‌توانیم تبیین کنیم. همچنین اگر بناست از ثروتمندان مالیات دریافت شود، در این محور‌ها می‌تواند باشد، می‌توان ضریب مالیات ثروتمندان را افزایش داد و همچنین درآمد عمومی ناشی از منابع کانی را به این حوزه‌های اساسی اختصاص داد. براساس این توضیحات، نظریات و دیدگاه‌های حضرت امام(ره) پتانسیل‌های خوبی دارد تا دولت‌های ما را مورد ارزیابی قرار دهد.
سپس صحبت‌های شیخ تاج‌الدین الهلالی، رئیس مرکز Ifta استرالیا، به صورت ویدئو به سمع و نظر حاضران رسید. وی با بیان اینکه در روزگاری که همه از نجات جامعه با مدل‌های غربی ناامید شده بودند، مردی برای اخلاق برخواست که معتقد بود شریعت می‌تواند نجات‌دهنده باشد و نه‌تنها مردم ایران، بلکه جهانیان او را همراهی کردند، اظهار کرد: در دوره‌ای که انسان‌های شکست خورده فزونی می‌یافتند، مردی برخواسته از مکتب امام حسین(ع) جمهوری اسلامی را تأسیس کرد. جمهوری اسلامی که مبتنی بر اندیشه‌ها و باور‌های حضرت امام(ره) شکل گرفته، می‌تواند، مفاهیم تشکیل حکومت و جمهوری اسلامی را تا مرز‌های فلسطین ببرد.
فیرحی ادامه داد: نیازمند بازاندیشی پیرامون رابطه «مذهب و حکمرانی» و رابطه «دیدگاه‌های امام(ره) با حکمرانی» و نیز «وضعیت کنونی حکمرانی» هستیم. بازاندیشی هیچ ضرری ندارد، بلکه ما را با امکانات، مسیر، چشم‌انداز‌ها و اهدافمان آشناتر می‌کند؛ بنابراین امروز آنچه که به آن احتیاج داریم، فکر، اندیشه و بیان ممتد درباره وضعیت حکمرانی خودمان است. جامعه به تدریج به سمت نوعی مکانیزه و اداری شدن پیش می‌رود و این رخدادی طبیعی است. این خاصیت نظام ما هم نیست و مربوط به همه نظام‌هاست.
وی افزود: یک پرسش جدی وجود دارد و آن اینکه رهبرانی مانند امام خمینی(ره) در مورد مسئله سلامت به خصوص برای اقشار به تعبیر ایشان «مستضعف» چه اندیشه‌ای داشتند؟ نخست مفهوم مستضعفان در این مقوله مهم است. مرحوم امام(ره)، در سخنرانی‌های اولیه کوشش می‌کردند بعضی مفاهیم را توضیح دهند و یکی از این مفاهیم که در چهارم خردادماه سال ۵۸ در فیضیه تلاش خوبی برای توضیح آن داشتند، مستضعف بود. منظور ایشان از مستضعف، قشر آسیب‌پذیر نبود، چنین مفهومی در ادبیات لیبرال آمده و از مفاهیم توانمندی و ناتوانی اقتصادی افراد نشئت گرفته و سپس در این ادبیات دچار یک نوع توهم و تلاش برای حمایت ثروتمندان و یا دولت از ناتوانان می‌شوند و شاهد نوعی تحقیر ذاتی این اقشار هستیم. از منظر امام(ره) و مطابق تعریف ایشان از مستضعف، اگر چنانچه افراد در ساختار‌های سیاسی و اجتماعی به رغم توانمندی، در شرایط ضعف قرار گیرند، مفهوم استضعاف معنا می‌یابد؛ بنابراین استضعاف عاملی بیرونی است. در ادبیات امام(ره) به کارگیری واژه مستضعف در مسئله سیاستگذاری معنا دارد و این‌طور نیست که عده‌ای ذاتاً ناتوان باشند و باید به آن‌ها کمک کرد. اگر در جامعه مستضعف وجود دارد، ضعف از سیاستگذاران است، نه افراد. عیار موفقیت و مشروعیت دولت، درصد پایین تعداد مستضعفان و روند کم شدن آن است.
بحران سلامت و جایگاه مستضعفان
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه این مفهومی بسیار مهم و عیاری برای سنجش دولت‌هاست، اظهار کرد: براساس همین تعریف در ادبیات حضرت امام(ره)، بحران سلامت تنها در حوزه بهداشت و سلامت خلاصه نمی‌شود، بلکه با توجه به ادبیات امام(ره)، نان، تغذیه و آموزش‌های اولیه مهم تلقی می‌شوند. وقتی از بحران سلامت صحبت می‌کنیم، مسئله عدم تأمین تغذیه، نبود کالا‌ها و خدمات اولیه برای همگان نیز سلامتی را تهدید می‌کند. دولت باید تمهیداتی داشته باشد که سلامت به نقطه بحران نرسد و اگر بحرانی به وجود آمد، کاری کند که سلامت به خطر نیفتد. کشور‌هایی وجود دارند که فقر نان در این جوامع تهدیدی بزرگتر از بحران کرونا برای سلامت مردم آنهاست.
فیرحی ادامه داد: در ادبیات امام(ره) و تعریف ایشان از جمهوری اسلامی، عبارتی وجود دارد، تحت عنوان «حکومت محرومان» و یا «حکومت مستضعفان»، و ایشان در سخنرانی‌های خود تعابیری داشتند با این موضوع که یکی از نعمت‌های جمهوری اسلامی حاکمیت مستضعفان و محرومان است. در ادامه به توضیح درباره خاصیت و فایده حکومت محرومان و مستضعفان می‌پردازند و در جایی بسیار جالب این بحث را توضیح می‌دهند و می‌فرمایند؛ حکومت مستضعفان و محرومان حکومتی است که مجلس آن می‌فهمد مستضعف و محروم یعنی چه. گاهی گزاره‌ای را به کار می‌بریم، اما یک وقت است که آن مفهوم را می‌فهمیم. سپس می‌فرمایند؛ این حکومت اگر حکومت مستضعفان و محرومان است، رئیس جمهور و مسئول آن باید طعم محرومیت و استضعاف را درک کرده باشند.
وی با بیان اینکه آنچه امروز با آن مواجه هستیم، فراموش کردن طبقه و خاستگاه حکومت و انقلاب است، گفت: در ادبیات حضرت امیر(ع) نکته‌ای وجود دارد و می‌فرمایند؛ خودتان مستقیماً به در خانه محرومان بروید. شاید برخی بگویند حاکم باید در مقام مدیریت باشد و می‌تواند سیاستی بیمه‌ای و حمایتی تعیین کند، اما به تعبیر حضرت، دیدن فقر و محرومیت‌ها از نزدیک، عمق قضیه را برای مسئول و حاکم بهتر مشخص می‌کند. حتی در ادبیات مارکسیستی داریم که روشنفکر باید چندین روز در کوره‌ها کار کند؛ بنابراین حضور مستقیم حاکم برای مشاهده وضعیت محرومان، نافی امر سیاستگذاری نیست.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در ادامه به بیان خصایص حکومت مستضعفان و محرومان از منظر امام(ره) پرداخت و اظهار کرد: با نظر به ادبیات حضرت امام(ره)، چنین حکومتی باید به گونه‌ای اداره شود که حاکمان، فقر و محرومیت را بفهمند و درباره فقر و محرومیت برنامه اولویت‌دار داشته باشند. ادبیات امام(ره)، سوسیالیستی و چپ نیست، اما نظر ایشان این است که به رغم دنبال کردن مفهوم دموکراسی، باید به طور ویژه به مستضعفان رسیدگی کرد تا آن‌ها بتوانند از چرخه ناروای مدیریتی خارج و مشکلاتشان حل شود.
کاری کنیم ثروتمندان مهمان فقرا شوند
وی افزود: دولت احتیاج دارد در چند حوزه بزرگ و اساسی ثروتمندان را مهمان فقرا کند. این حوزه‌ها شامل نان و تغذیه، بهداشت، درمان و آموزش همگانی است، در هر یک از این عرصه‌ها، اگر به آرمان‌های امام(ره) بازگردیم، مفهوم خصوصی‌سازی در این حوزه‌ها را به خوبی می‌توانیم تبیین کنیم. همچنین اگر بناست از ثروتمندان مالیات دریافت شود، در این محور‌ها می‌تواند باشد، می‌توان ضریب مالیات ثروتمندان را افزایش داد و همچنین درآمد عمومی ناشی از منابع کانی را به این حوزه‌های اساسی اختصاص داد. براساس این توضیحات، نظریات و دیدگاه‌های حضرت امام(ره) پتانسیل‌های خوبی دارد تا دولت‌های ما را مورد ارزیابی قرار دهد.
سپس صحبت‌های شیخ تاج‌الدین الهلالی، رئیس مرکز Ifta استرالیا، به صورت ویدئو به سمع و نظر حاضران رسید. وی با بیان اینکه در روزگاری که همه از نجات جامعه با مدل‌های غربی ناامید شده بودند، مردی برای اخلاق برخواست که معتقد بود شریعت می‌تواند نجات‌دهنده باشد و نه‌تنها مردم ایران، بلکه جهانیان او را همراهی کردند، اظهار کرد: در دوره‌ای که انسان‌های شکست خورده فزونی می‌یافتند، مردی برخواسته از مکتب امام حسین(ع) جمهوری اسلامی را تأسیس کرد. جمهوری اسلامی که مبتنی بر اندیشه‌ها و باور‌های حضرت امام(ره) شکل گرفته، می‌تواند، مفاهیم تشکیل حکومت و جمهوری اسلامی را تا مرز‌های فلسطین ببرد.
وی ادامه داد: حضرت امام (ره) با جامعه‌ای مواجه بود که می‌خواست به کمک آموزه‌های اسلامی از مشکلات بیرون برود، بنابراین ایشان براساس شناخت ذائقه‌ها، این مسئله را درک کردند که به کمک مکتب اسلام می‌توانند بستر برون‌رفت از مشکلات را فراهم کنند. ایشان این نیاز را در چارچوب فقه بازتعریف می‌کنند. امام(ره) می‌گویند فقه دانشی مهم است و باید با کمک دانش پاسخ بسیاری مسائل و مشکلات را داد، اما در این سطح نمی‌مانند و مرز‌های دانش را می‌شکنند. بر این اساس، دانش فقه وقتی می‌تواند مفید باشد که در این دانش باشد، اما فراتر هم برود و به اطراف توجه کند.
عیسی علیزاده، معاون فرهنگی جهاددانشگاهی، نیز در پایان این نشست با بیان اینکه جهاددانشگاهی ثمره عملی ایده تقویت خودباوری در ادبیات حضرت امام(ره) بوده است، اظهار کرد: شاید لازم باشد ضمن تبیین مباحث به راهکار‌ها هم توجه بیشتری شود. نسل جدید اگرچه فاصله زمانی زیادی با دوران حیات حضرت امام(ره) دارد، اما می‌تواند مؤلف باور‌ها و عقاید ایشان باشد.
وی گفت: رویکرد معاونت فرهنگی جهاددانشگاهی استفاده از ظرفیت‌های مختلف برای معرفی شخصیت، آرمان‌ها و باور‌های حضرت امام(ره) است. امروزه بسیاری از شبهات وجود دارد و با نسلی روبرو هستیم که فقط از یک مرجع اطلاعات مورد نیاز و پاسخ به پرسش‌های خود را دریافت نمی‌کند و ممکن است به طرق دیگری این پرسش‌ها پاسخ داده شود. لازم است از همه ظرفیت‌ها در این راستا استفاده کنیم.