زنان همیشه در عرصه‌های تاریخی اثرگذار بوده‌اند زنانی که با تربیت فرزندانی شایسته توانستند جهان را مبهوت کنند و از ثمره زحمات و خودسازی آنان جهانیان بهره‌مند شوند، از طرفی زنانی که به سبب وجود پلیدی‌ها در خود نیز افرادی را تحویل جامعه دادند که شاید پس از گذشت حتی قرن‌ها اثرات منفی و آسیب‌زای آن وجود دارد.

با توجه به ماه عزای سیدالشهدا(ع) و محدودیت‌هایی که کرونا برای عزادارن ایجاد کرد و با توجه به گسترش طرح پویش روضه‌های خانگی و تمرکز بر مسئله خانه و خانواده، نشستی در راستای معرفی خانواده تراز حسینی با بررسی «نقش و جایگاه زن در خانواده با الهام گیری از واقعه عاشورا» در دفتر ایکنا همدان برگزار شد.

زینب شعبانی، دانشجوی دکتری مطالعات زنان دانشگاه تربیت مدرس، مسئول انجمن ایرانی مطالعات زنان استان همدان و مشاور خانواده در این نشست اظهار کرد: در خصوص مسائل تربیتی نگاه‌های متعددی وجود دارد. برخی همچون محیی‌الدین ابن عربی (یکی از عارفان اسلامی) زن را مظهر ربوبیت خداوند دانسته و تربیت فرزند را جزء وظایف ذاتی زن به شمار می آورد.

نقش پررنگ مادر در تربیت فرزندان

وی افزود: آیت‌الله جوادی آملی معتقد است تربیت و پرورش کودک به مدت ۳۰ ماه به زنان واگذارشده، ۹ ماه بارداری و ۲ سال شیردهی و این فرصت مناسبی است که کودک در دامان مادر پرورش‌یافته و بسیاری از اخلاق مادر را به ارث ببرد. بر این اساس نقش مادر در تربیت نقشی پررنگ‌تر از پدر است. برخی از بزرگان نیز همچون شهید صدر تربیت را یک مسئله ولایی دانسته و این نقش را به پدر نسبت می‌دهند.

این مشاور خانواده گفت: درمجموع می‌توان گفت نوع تعاملاتی که پدر و مادر با یکدیگر دارند بر روی تربیت فرزندان بسیار تأثیرگذار است لذا می‌بینیم که در قانون بر معاضدت پدرومادر در تربیت و نگهداری کودک تأکید شده است.
وی ادامه داد: باوجود اهمیت نقش مادر در تربیت کودک و تأکیدی که در دین اسلام بر ایفای نقش مادری شده است اما با توجه به تفاوتی که در شرایط اجتماعی به وجود آمده و پذیرش نقش‌های اجتماعی از سوی زنان، لازم است نقش پدر در تربیت و نگهداری کودک پررنگ‌تر شود و بخش‌هایی از این مسئولیت را مردان به عهده بگیرند.

مسئول انجمن ایرانی مطالعات زنان استان همدان بیان کرد: زنان در کنار فعالیت اجتماعی خود بار نقش‌های سنتی را نیز به دوش می‌کشند که موجب ایجاد مشکلات جسمی، آسیب‌های روانی و اختلافات خانوادگی برای آن‌ها می‌شود. لازم است برنامه‌ریزی‌هایی صورت بگیرد تا بخشی از این بار از دوش زنان برداشته شود، به‌عنوان‌مثال همکاری مردان در انجام کارهای منزل می‌تواند زمینه دلگرمی و فراغت بیشتری را برای زنان ایجاد کند تا به نیازهای خود و همسر در کنار دیگر وظایف بپردازند. از سوی دیگر ایجاد ساختارهایی برای نگهداری از کودکان، سامان‌دهی شغلی به‌عنوان پرستار کودک یا سالمند و نظافت منزل به صورتی که بار مالی زیادی نیز به خانواده‌ها وارد نکند می‌تواند زمینه استفاده بهتر از توان و سرمایه زنان که نیمی از جمعیت جامعه هستند را فراهم کند. متأسفانه در جامعه ما کسانی سراغ پرستاری کودک یا سالمند می‌روند که بعضاً سواد کافی نداشته و صرفاً برای تأمین نیاز مالی خود به این کار روی می‌آورند.

اشتغال زنان؛ خوب یا بد

شعبانی با اشاره به اینکه مسئله اشتغال زنان دارای محاسن و معایبی است، گفت: برخی از نظریه‌پردازان می‌گویند فرزندان زنان شاغل افرادی باهوش‌تر از لحاظ پذیرش قواعد اجتماعی هستند، آمادگی پذیرفتن نقش‌های اجتماعی را بیش از دیگران دارند و هم‌چنین افرادی مستقل بار می‌آیند اما ازنظر بُعد عاطفی و مغایرت با آموزش‌های موردنظر خانواده که به دلیل برون‌سپاری تربیتی اتفاق افتاده، ممکن است دچار ضعف‌ها یا خلأهایی باشند.
وی توضیح داد: نداشتن مهارت‌های زندگی و تربیت کودک عامل اصلی این مشکلات است کما اینکه در بسیاری از زنان خانه‌دار هم داشتن فرزندانی با مشکلات عاطفی دیده می‌شود. اگرچه گرمی آغوش مادر و محبتی که از او دریافت می‌کند با هیچ‌چیز قابل‌معاوضه نیست و اهمیت جایگاه خانه‌داری به‌عنوان یک مسئولیت، نه صرفاً شغل که یک اعتبار اجتماعی است، بر کسی پوشیده نیست. بحث این است که باید بپذیریم که بخشی از زنان جامعه ما شاغل هستند و ما وظیفه‌داریم برای 

وی افزود: مسئله تأمین عاطفی فرزند از سوی مادر شاغل نیاز به یک مدیریت و ارائه الگوی صحیح دارد که لازمه آن آموزش افراد است.

این نویسنده حوزه دفاع مقدس بابیان اینکه حق زنان در عمل رعایت نمی‌شود، ادامه داد: در اسلام جایگاه زن مانند مرد تعریف می‌شود و ارزش‌های انسانی برای هر دو برابر است و برای هرکدام حقوقی مطرح می‌شود و باید اعتراف کرد حقوقی که در اسلام برای زن بیان‌شده قابل‌مقایسه با هیچ مکتب و آیینی نیست اما مشکل جایی است که بسیاری از این حقوق به آنان داده نمی‌شود. تعارض در قوانین و سیاست‌های بالادستی نظام نیز مشکلی است که لازم است موردتوجه قرار گیرد.

شعبانی اشاره کرد: ما می‌بینیم در سیاست‌های کلی خانواده ابلاغیه مقام معظم رهبری که در سال ۱۳۹۵ مطرح‌شده، خانواده محوری و احیای ارزش‌های خانه‌داری در آن تأکید شده است درحالی‌که هیچ‌کدام از بندهای این سیاست اجرایی نشده و همچنان مورد بی‌توجهی قرار گرفته است. از سوی دیگر در قوانین مصوبات زنان خانه‌دار مورد غفلت واقع‌شده و تنها به زنان شاغل توجه می‌شود. البته زنان شاغل نیز در حد حمایت برای انجام نقش‌های سنتی موردحمایت قرار می‌گیرند، با این اشکال که جوانب مختلف یک مسئله دیده نمی‌شود، به‌عنوان‌مثال تصویب می‌شود که زنان شاغل از ۹ ماه مرخصی زایمان استفاده کنند درصورتی‌که بسیاری از زنان شاغل برای اینکه شغل خود را از دست ندهند مجبور به سقط‌جنین یا پنهان کردن بارداری خود می‌شوند چراکه شاهد همکارانی بوده‌اند که بعد از بازگشت از مرخصی زایمان دیگر نه جایگاه شغلی نه جایگاه حقوقی داشته‌اند.

شعبانی با اشاره به اینکه آرامش، مهمترین عنصر مفقوده بشر امروز است، گفت: این آرامش انسان در بستری همچون خانواده فراهم می‌شود بنابراین لازم است در این زمان به مبانی و اصولی دست یابیم که بر اساس آن، خانواده به آرامش برسد.

وی ادامه داد: بنابراین وقتی مرد به عنوان مسئول و سرپرست یک خانواده تعیین می‌شود، به معنای ریاست یا رئیس بودن آن نیست بلکه نشان از مسئولیت پذیری بیشتر او دارد.

حضور اجتماعی زن

این مشاور خانواده به مشکلات دیگر در حوزه اشتغال زنان اشاره کرد و گفت: یکی از این مشکلات رواج تب اشتغال در بین زنان و دختران مجرد و مشغول شدن در شغل‌های دست پایین یا همان مشاغل کاذب است اگرچه بسیاری از زنان به دلیل نیاز مالی و یا ایفای نقش‌های اجتماعی وارد این عرصه شده‌اند اما برخی نیز برای اینکه از فضای اجتماعی دور نمانده یا مطابق خواسته‌های جامعه حرکت کنند به این مشاغل روی آورده‌اند. می‌دانید که امروزه با مشکل بالا رفتن سن ازدواج جوانان دهه ۶۰ مواجه هستیم و یکی از عوامل مهم آن تمایل خانواده پسر به شاغل بودن دختر و آن‌هم داشتن شغل رسمی است و این فرهنگ‌های غلط باید برداشته شود.
وی اشاره‌ای به صحبت‌های اخیر مقام معظم رهبری مبنی بر «الگوی سوم زن مسلمان» کرد و گفت: اسلام با اشتغال زنان مخالف نیست و مقام معظم رهبری بارها به این مسئله اشاره‌کرده‌اند. در موضوع الگوی سوم زن مسلمان که ایشان در سال ۱۳۹۱ در پیامی به کنگره ملی ۷ هزار زن شهید کشور بیان کردند برای زنان سه عرصه را مشخص نمودند؛ عرصه فردی، عرصه خانوادگی و عرصه اجتماعی و زن کامل زنی است که در هر سه عرصه مؤثر و مفید باشد. مؤثر بودن در عرصه اجتماعی صرفاً به داشتن شغل نیست اگرچه داشتن مناصب مهم دولتی می‌تواند اثرگذاری او را بیشتر کند اما یک زن خانه‌دار می‌تواند باتربیت فرزندان موفق مسیر جریان‌های اجتماعی را تغییر دهد.
شعبانی در جمع‌بندی مطالب خود گفت: یک زن می‌تواند شاغل باشد و درعین‌حال به تربیت و نیازهای خانواده نیز توجه کند، نیاز فعلی جامعه ما آموزش مهارت‌های زندگی و فراهم کردن شرایط و امکانات حمایتی برای کم کردن از بار مسئولیت‌های زنان است.

انتظارات اسلام از یک زن

سید حسین موسوی، استاد حوزه علمیه مدرسه رسول اکرم(ص) مریانج، نیز در این نشست اظهار کرد: اشتراکات زیادی بین زن و مرد وجود دارد، در مباحث علمی، حقوقی و سیاسی تفاوتی بین آنها وجود ندارد، اما زنان و مردان در بعضی از موارد به دلیل ویژگی‌های متفاوت جسمی و روحی وظایف متفاوتی دارند که این وظایف، حقوقی را برای هر یک ایجاد می‌کند.

وی با اشاره به اینکه مسئله اشتغال زنان مسئله‌ای بسیار گسترده و قابل بحث است، افزود: آنچه در اسلام از یک زن انتظار می‌رود و در قیامت از او بازخواست می‌شود تربیت فرزند و انجام درست وظایف در قبال همسرش است.
موسوی با اشاره به اینکه اسلام با اشتغال زنان مخالفتی ندارد، بیان کرد: در جامعه مشاغلی وجود دارد که زنان می‌توانند در آن ایفای نقش داشته باشند و حتی جامعه به حضور زنان در آن عرصه‌ها نیاز دارد، اما بطور کلی احکامی همچون نفقه و مهریه مواردی هستند که تأمین مالی زندگی را بر عهده مرد گذاشته و زن از انجام آن مبرا است.
وی خاطرنشان کرد: امروزه در دنیای غرب فمنیسم‌ها و کسانی که قائل به تساوی زن و مرد هستند گرایشاتی به اسلام دیده می‌شود چراکه قوانینی که زن را هم موظف می‌کند کسب درآمد داشته باشد قوانینی در به خطر انداختن امنیت و آسایش زنان است که ثمره جریان فمنیست است اما نگاه منطقی و توجه اسلام به زنان این وظیفه را از دوش آنان برداشته است.

این استاد حوزه علمیه یادآور شد: علاوه بر این، اسلام حقی همچون اجرت‌المثل، برای دریافت هزینه در قبال انجام کارهای خانه را برای زن نیز قرار داده است، البته از نظر حقوقی زنان در این باره وظیفه‌ای ندارند اما برای ابراز محبت به همسر و فرزندان خود و با حس فداکاری و عاطفه‌ای که به ویژه در زنان مسلمان و شیعه موج می‌زند، این اقدامات را برای خانواده خود بدون چشم‌داشت انجام می‌دهند.

موسوی اشاره کرد: حضرت زهرا(س) می‌فرماید «بهترین چیز برای یک زن این است که نه مردی او را ببیند و نه او مردی را ببیند»، هرچه قوانین اسلام به حاشیه رانده شود میزان آسیب‌های اجتماعی نیز افزوده می‌شود.

موارد مورد تأکید اسلام در بحث اشتغال زنان

وی با اشاره به اینکه اسلام در باب اشتغال زنان مواردی را تأکید می‌کند، گفت: این شغل باید متناسب با روح لطیف زن باشد، اینکه برخی افتخار می‌کنند که یک زن دقیقا بتواند کارهایی که یک مرد انجام می‌دهد را به‌جا آورد اشتباه است. مورد دیگر از نظر اسلام هم‌راستا بودن شغل با نقش مادری و تربیتی فرزندان است و هم‌چنین هر چه کمتر بودن اختلاط بین زنان و مردان در محل کار نیز از موارد تأکیدی اسلام در این مورد است.
وی ابراز کرد: به طور معمول اگر یک خانم بخواهد هم سرکار برود و هم در منزل به امور رسیدگی کند دچار آسیب و یا حتی در بعضی موارد دچار پیری زودرس می‌شود کمااینکه مکان‌هایی همچون مهدهای کودک نمی‌تواند جای آغوش و محبت مادر را بگیرد.

وی ضمن تأکید بر اینکه نگاه اسلام، نگاه تربیتی مادرانه است، توضیح داد: تربیت فرزند مبحثی نیست که پس از ازدواج بخواهد ایجاد شود بلکه موردی است که حتی قبل از انتخاب همسر باید آن را مد نظر قرار گرفت. فرزند به دلیل اینکه ۹ ماه در شکم مادر است و ۲ سال از شیر او تغذیه می‌کند بیشترین خصوصیات خود و تربیت را از او دریافت می‌کند ضمن اینکه پدر بیشتر وظیفه نان آوری داشته و کمتر در منزل حضور دارد.

این کارشناس دینی با اشاره به اینکه مادر اقتضای خوشبختی و بدبختی فرزند را دارد، اضافه کرد: بستر مورد نیاز تربیت فرزند از سوی مادر تعیین می‌شود و از این رو روایت داریم که انسان خوشبخت کسی است که در شکم مادر خوشبخت است و انسان بدبخت نیز در شکم مادر بدبخت است.

موسوی با اشاره به اهمیت و تأثیر نقش مادری در جامعه تصریح کرد: جمله معروف «از دامن زن مرد به معراج می‌رود» از امام خمینی(ره) گویای این نقش پر اهمیت است، مادری که شخصی چون امام خمینی(ره) را تربیت کرده و به جامعه تحویل می‌دهد با نقش‌های دیگری که می‌توانست داشته باشد قابل مقایسه نیست.

وی ادامه داد: آنچه برای یک زن در اولویت است، اخلاق، درک و شعور است که تحصیل علم نیز باید زمینه‌ساز این خصوصیت‌ها شود. باید به سمتی رفت که حقوق زن و نقش مادری باهم تجمیع شود و زنان بتوانند با خیال راحت در جامعه حضور پیدا کنند همانطور که حضرت فاطمه(س) و حضرت زینب(س) در آنجا که لازم بود حضور پیدا کردند.

توجه به کرامت زن؛ در ایجاد اشتغال برای آنان

این مدرس حوزه علمیه اظهار کرد: بطور کلی باید به حقیقت زندگی توجه کنیم، اینکه یک زن بتواند فرزندانی عاشورایی تربیت کند ارزشمندتر است یا اینکه در محیط کار بتواند چندین مرد را مدیریت کند، البته زنانی علاقمند و یا نیازمند به داشتن شغل هستند که جامعه موظف است مشاغلی متناسب با کرامت زن را ایجاد کند شغلی که روحیه مادری، فداکاری و عاطفه او را از بین نبرد.موسوی با اشاره به اینکه در جامعه ما حقوقی از زنان ضایع شده است که قانون‌گزاران و مجلس نقش بسیار موثری در احیای این حقوق دارند، افزود: متاسفانه در برخی موارد شاهد پرداختن به مسائل حاشیه‌ای در این مورد هستیم.

وی گفت: شغل و مسکن اولین‌ نیازهای تشکیل زندگی است، امروز یک جوان ۲۲ یا ۲۳ ساله که در اوج شهوت قرار دارد نمی‌تواند اساسی‌ترین زمینه ازدواج را برای خود فراهم کند و امروز در جامعه شاهد پایین آمدن آمار ازدواج و آسیب‌های ناشی از آن هستیم.

این استاد حوزه با اشاره به اینکه نام اسلام را آوردیم اما مرام آن در جامعه اجرا نمی‌شود، ابراز کرد: در جامعه ما بیشتر مسائلی چون حج، نماز، امام حسین(ع) و کمی حجاب رعایت می‌‌شود اما در برخی مدیریت‌ها از شیوه‌ اسلامی آن دور هستیم.

وی با اشاره به حضور زنان در جریان‌های اجتماعی صدر اسلام و واقعه کربلا بیان کرد: در آن دوران نیز نگاه زنانه یا مردانه وجود نداشته و زنان در هرجا که نیاز بوده است حضور می‌یافتند حتی در برخی مواقع زنان کاری می‌کردند که مردان نمی‌توانستند و از عهده آن کار بر نمی‌آمدند بطور مثال در کربلا به دلیل بیماری امام سجاد(ع) (مصلحتی از جانب خداوند برای بقای امامت) اساس پیام‌رسانی به زنان و به ویژه حضرت زینب(س) واگذار ‌شد.

ایستادگی مردان در دفاع مقدس نتیجه تربیت زنان بود

وی با بیان اینکه در جریان دفاع مقدس طبق اظهارات یکی از مقامات امریکایی این زنان ایران بودند که به صدام سیلی زدند، ادامه داد: بزرگ‌ترین مرکز شیعه‌شناسی جهان در اسرائیل به این نتیجه رسیده‌است که مادر را باید به سمت ولنگاری و شهوت سوق دهند، فرزندی که در دامن چنین زنی پرورش یابد جامعه را به اضمحلال می‌کشاند.وی با اشاره به نقش کلیدی زنان در واقعه عاشورا گفت: در کربلا زن، شوهر و فرزندانش را تیمار می‌کند و از آنها دل می‌برد و یک مادر فرزند جگرگوشه‌اش را مقابل تیغ و نیزه می‌فرستد.

موسوی تأکید کرد: از این روست که اسلام سفارش‌هایی در مورد انتخاب همسر دارد و انتخاب زن نجیب با خانواده‌ای اصیل را پیشنهاد داده و از ازدواج با زنی زیبارو که خانواده‌ای شایسته ندارد برحذر می‌دارد، فرزند زن ابوسفیان شخصی چون معاویه و فرزند میسون یزید می‌شود اما فرزند حضرت ام‌البینین کسی چون اباالفضل‌العباس(ع) می‌شود.

سیستم تربیتی خانواده در اسلام

وی با تأکید بر اینکه سیستم تربیتی اسلام قبل از ازدواج آغاز می‌شود، گفت: اگر این اصول در جامعه ما ریشه بدواند بسیاری از مشکلات به صورت خود به خود رفع می‌شود، اخلاق، تقید و نجابت ۳ ویژگی مهم در انتخاب همسر از دید اسلام است و عواملی چون پرهیز از گناه در تربیت افرادی موثر و شایسته و یا به تعبیری یاران عاشورایی اثرگذار است.

این استاد حوزه علمیه با تأکید بر اینکه اسلام دستورات زیادی در مورد تربیت فرزند دارد که در عاقبت بخیری او مؤثر است، ابراز کرد: بطور مثال مادری که عملی حرام همچون غیبت انجام می‌دهد و فرزند خود را شیر می‌دهد این شیر اثر بدی در تربیت کودک می‌گذارد. پسر شیخ فضل‌الله نوری در پای اعدام پدرش دست می‌زد و شادی می‌کرد علتش را جویا شدند و متوجه شدند در دوران نوزادی به دلیل خشک شدن شیر مادرش از شیر یک زن بعنوان دایه تغذیه کرده است و اثرات آن شیر او را به اینجا رسانده است.

وی ادامه داد: روش تربیتی که اسلام برای فرزندان در بازه‌های مختلف تعیین کرده به این صورت است که در ۷ سال اول زندگی آقا و سرور است، ۷ سال دوم فرمانبر یعنی دستوراتی را که به او می‌دهیم باید انجام دهد و در ۷ سال بعدی حکم مشاور برای پدر و مادر را دارد. اما متأسفانه این روش در کمتر خانواده‌ای اعمال می‌شود که اگر این اصول رعایت شود و در کنار آن محبت به اهل بیت و حضور در مراسمات آنها هم باشد می‌توان فرزندانی عاشورائی تربیت کرد.

وی در پایان خاطرنشان کرد: معرفت نسبت به چیزی مقدمه‌ای است برای ایجاد محبت و به دنبال محبت نیز اطاعت می‌آید که این روش برای اطاعت از ائمه اطهار علیهم‌السلام به مثابه الگوئی کامل می‌تواند مؤثر باشد