رئیس پژوهشکده مطالعات اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: دانشگاه باید محیط شجاعت باشد؛ یعنی سوژه در دانستن، پرسشگری و اظهار نظر دلیر باشد و تا زمانی که ناامنی فکری در درون آگاه و ناآگاه فکری سوژه رواج داشته باشد، نشاط علمی ایجاد نخواهد شد.

به گزارش روابط عمومی جهاد دانشگاهی استان البرز، دکتر نعمت الله فاضلی در نشست تخصصی فرهنگ دانشگاهی و نشاط علمی که عصر سه‌شنبه(25 آبان) از سوی گروه نیازسنجی و مطالعات فرهنگی جهاد دانشگاهی استان البرز در دانشگاه خوارزمی برگزار شد، گفت: امیدوارم چنین نشست‌هایی آغازی برای گسترش فرهنگ دانشگاهی و نشاط علمی در دانشگاه‌ها باشد.

فاضلی افزود: نشاط علمی یک استعاره است؛ در واقع نشاط دانشگاهی یک وضعیت ساختاری در آموزش عالی است که در آن مجموعه ساختارهای آموزشی-پژوهشی و فرهنگ دانشگاهی بتوانند انگیزه لازم را برای اعضای دانشگاه فراهم کنند تا این مجموعه بتواند در یک محیط پرانگیزه فداکاری‌ها و تلاش‌های سخت و همت لازم را برای تحقق آیده‌آل‌های نهاد دانشگاه فراهم کنند.

این مردم‌شناس ادامه داد: ایده‌آل‌های کارکرد دانشگاه عبارت است از اینکه اعضای دانشگاه اعم از دانشجو،‌ هیأت علمی و کارگزاران بتوانند به نوعی هویت دانشگاهی دسترسی پیدا کنند؛ زیرا هویت دانشگاهی هسته انسان دانشگاهی است و فرد به وسیله آن می‌تواند به پرسش من کیستم به نحو اصیلی خود را آکادمیک بداند.

فاضلی خاطرنشان کرد: با این هویت، محقق، مدرس و یا دانشجو خود را متعلق به این هویت می‌داند و این احساس تعلق در مشی و منش درونی و بیرونی وی عینیت می‌یابد.

وی  تصریح کرد: پس شور و نشاط دانشگاهی آن فضا و زیست جهانی است که امکان برساخت شدن انسان آکادمیک را به عضو بدهد.

فاضلی خاطرنشان کرد: اگر دانشگاه را در سه سطح سوژه، ساختار و سیستم در نظر بگیریم ایجاد شور و نشاط علمی و دانشگاهی عبارت است از مجموعه هنجارها، باورها، معانی و آموزه‌هایی که در هوای دانشگاه تنفس می‌شود و به نوعی انرژی عاطفی را برای انسان دانشگاهی تامین می‌کند.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: سازمان دانشگاه باید بر اساس رغبت، اجماع و وفاق عمل کند و نشاط دانشگاهی باید در این شیوه سازماندهی دانشگاه تعریف شود.

فاضلی خاطرنشان کرد: اگر سازمان دانشگاه نظامی باشد نمی‌تواند نشاط اکادمیک ایجاد کند؛ چون این شیوه متعلق به دانشگاه نیست. همچنین اگر بر اساس سیستم تجاری باشد باز هم نشاط دانشگاهی ایجاد نخواهد شد؛ زیرا اگر دانشگاه بر اساس منطق تقاضا و عرضه کار کند، محصول آن کالایی خواهد شد و هویت دانشگاهی شکل نمی‌گیرد.

وی افزود: با سیاسی یا تجاری شدن دانشگاه نمی‌توان انتظار داشت که این سیستم نشاط دانشگاهی ایجاد کند.

فاضلی در بخش دیگری از سخنان خود خاطرنشان کرد: پس ما سوژه را داریم که با سیستم و ساختار ارتباط دارد و اگر دانشگاه از لحاظ ساختار اجتماعی با منطق اندیشه‌ورزی سازگار نباشد، چنین ساختاری نمی‌تواند نشاط دانشگاهی ایجاد کند .

وی خاطرنشان کرد: ساختار اجتماعی دانشگاه باید بتواند به ارزش‌های کلیدی دانشگاه مانند پرسیدن، دقت کردن، عمل کردن، خواندن، تعامل، تسامح و مدارا پاسخگو باشد.

فاضلی در بخش دیگری از سخنان خود به فرهنگ دانشگاهی اشاره و اعلام کرد: فرهنگ دانشگاهی عبارت است از تمام ارزش‌ها، باورها و رخدادهای درون دانشگاه که در معنای ایده آل با ساز و کارها و عملکردهای دانشگاه انطباق پیدا می‌کند.

وی با بیان اینکه اصول کلی حاکم بر همه فرهنگ‌های دانشگاهی یکی است، تصریح کرد: مهمترین دستاورد آموزش عالی و دانشگاه از چشم انداز فرهنگی این است که بتوانیم در دانشگاه انسان تربیت کنیم.

فاضلی افزود: دانشگاه مدرن و معاصر در خدمت پرورش و خلق سوژه مدرنی است که بتواند در بستر جامعه مدرن مسئولیت و ایفای نقش کند و خود را تحقق بخشد.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: سوژه مدرن پرسشگر و پاسخگو است، با دقت، متمرکز، بینا، شنوا و سخنگو است و از این زاویه دانشگاه در جامعه یک نهاد فرهنگی است.

فاضلی تصریح کرد: نهاد دانشگاه یک نهاد اقتصادی تجاری نیست؛  در عین حال نوعی نهاد سیاسی هم هست که می‌خواهد به تعبیر فوکویی از طریق دانشگاه قدرت ایجاد کند.

وی یادآور شد: فرهنگ دانشگاهی فرهنگی است که بتواند نظام‌های دانایی را از طریق رشته‌های آکادمیک به انسان امروزی انتقال دهد؛ انسانی که تولید کننده شکل‌هایی از نظم مدرن باشد.

فاضلی تصریح کرد: دانشگاه و سیستم دانشگاه اگر بخواهد فرهنگی داشته باشد که برآیند آن انسان آکادمیک باشد، باید فرهنگ دانشگاهی خاصی را شکل دهد.

وی افزود: ساختار این فرهنگ در ابتدا باید بر مبنای منطق اقتضای سازمان هنجاری دانشگاه باشد؛ به معنای دیگر دانشگاه در هر جامعه‌ای در صورتی می‌تواند به محصول نهایی خود یعنی شکل‌گیری هویت دانشگاهی بینجامد که متناسب با منطق اقتضای سازمان هنجاری دانشگاه، قهرمانان و اسطوره‌های اندیشه، دانش، خلاقیت و نوآوری را در بستر جامعه خاص خود ارائه کند.

فاضلی خاطرنشان کرد: به عنوان مثال در جامعه غرب نیوتن، اینشتین و ... فقط فیزیکدان نیستند؛ بلکه اسطوره‌های ایده آل آکادمیک هستند که نظام دانشگاهی مدرن دائما در حال ایجاد چنین اسطوره‌هایی است.

وی ادامه داد: هر فرهنگ باید این توان را داشته باشد که به بسیج این اسطوره‌ها بپردازد؛ بسیج این اسطوره‌ها هم به گذشته معطوف است و هم به حال، اما ما در ایران نتوانسته‌ایم این کار انجام دهیم.

فاضلی گفت: پس نکته اول در مورد نشاط دانشگاهی این است که دانشگاه زمانی می‌تواند به نشاط علمی برسد که بتواند به بسیج منابع فرهنگی بپردازد.

وی افزود: نکته دوم به زبان ارتباطی علم مربوط می‌شود، دانشگاه در صورتی می‌تواند نشاط علمی ایجاد کند که رسانه ارتباطی دانشگاه در بستر تاریخی و زبان محلی خود از غنا، انرژی و توان کافی برخوردار باشد؛ زیرا زبان برای فرهنگ دانشگاهی یک مساله کلیدی است.

فاضلی تصریح کرد: پس نشاط اکادمیک زمانی امکان‌پذیر است که زبان دانشگاه پویا و فعال باشد؛ بنابراین در آموزش عالی مدرن باید از توانش زبانی حداکثری برخوردار بود تا بتوان ایده‌پردازی کرد.

رئیس پژوهشکده مطالعات اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در ادامه اعلام کرد: نشاط علمی به معنای تولید هیجان‌های گذرا در دانشگاه مانند جشن‌ها نیست؛ زیرا هیچ‌کدام از اینها نشاط علمی ایجاد نمی‌کند، دانشگاه زمانی می‌تواند نشاط علمی ایجاد  کند که توانایی بسیج منابع فرهنگی خود را داشته باشد.

فاضلی اعلام کرد: انسان دانشگاهی کسی است که می‌تواند نیازهای زیستی خود را محدود و زندگی خود را وقف دانشگاه و بیشتر انرژی خود را صرف خودتحقق‌بخشی کند و ایده‌های خود را ابراز نماید.

وی ادامه داد: یکی از مشکلات آموزش عالی ما این است که دانشجو در دانشگاه به جای مصادیق با مفاهیم آشنا می‌شود و به عنوان مثال می‌خواهد بدون شناخت ریاضی‌دانان ریاضی را بشناسد.

فاضلی افزود: ما منابع فرهنگی را حذف کرده‌ایم؛ بنابراین دانشجو هیچ ارتباط اندام‌واری با اسطوره‌ها و تاریخ علم برقرار نمی‌کند .

وی در بخش دیگری از سخنان خود به ارزش‌های وجودی انسان اشاره کرد و گفت: پرسیدن، دیدن، کنجکاوی، گفتن و ... از ارزش‌های وجودی انسان است و اگر بخواهیم به معنای واقعی کلمه انسان باشیم باید فطرت خود را فعال کنیم و دانشگاه نیز برای همین است.

فاضلی ضمن انتقاد از وضعیت کنونی دانشگاه‌ها اعلام کرد: کسی که برای شغل به دانشگاه بیاید نمی‌تواند یاد بگیرد و ساختاری که سوژه خود را سرکوب می‌کند تا سوژه مطیع بسازد در واقع سرباری برای جامعه تولید خواهد کرد.

وی ادامه داد: دانشگاه باید محیط شجاعت باشد؛ یعنی سوژه در دانستن، پرسشگری و اظهار نظر دلیر باشد و تا زمانی که ناامنی فکری در درون آگاه و ناآگاه فکری سوژه رواج داشته باشد، نشاط علمی ایجاد نخواهد شد.

فاضلی تاکید کرد: دانشگاه نهادی خودتنظیم‌گر است و خودش باید بر خودش نظارت کند؛ نه این که ارکانی بیرون از نهاد دانشگاه بر آن نظارت و کنترل داشته باشند.

وی در بخش دیگری از سخنان خود از حاکم شدن فرمالیزم بر دانشگاه‌های کشور انتقاد کرد و گفت: ارزش‌های اداری نباید ارزش غایی حاکم بر دانشگاه باشد و با نمایش تعداد مقالات، دانشجویان، مدارک و اعداد و ارقام نمی‌توان انتظار داشت نشاط علمی ایجاد شود.

فاضلی به هژمونی آمار و ارقام اشاره و تصریح کرد: دانشگاه‌های ما با فاجعه دنیای مدرن یعنی سیطره بروکراسی به شایسته‌سالاری دچار شده است.

وی در پایان گفت: دانشگاه در صورتی می‌تواند نشاط علمی ایجاد کند که نوعی صداقت، شجاعت و فضیلت از درون تک‌تک انسان‌های دانشگاهی سر برآورد و این زمانی امکان‌پذیر است که سرمایه‌های اداری به جای سرمایه‌های وجودی تعیین کننده جایگاه نباشد.