در میزگرد «فرهنگ عمومی؛ بایدها و نبایدهای آن» موضوعاتی چون ملموس نبودن خروجی شورای فرهنگ عمومی، متناسب نبودن برخی مقررات آن با نیازهای مردم، به اجماع نرسیدن شاخص‌های فرهنگ عمومی، نبود فرهنگ پیشگیری، اهمیت قائل شدن برای تفاوت‌ها، عدم به روزرسانی خود در مواجهه با نسل جدید و تصدی مسئولیت‌های فرهنگی توسط افراد غیر متخصص مطرح و بررسی شد.

 به گزارش روابط عمومی سازمان جهاد دانشگاهی خوزستان، میزگرد فرهنگ عمومی با محوریت بایدها و نبایدهای این مقوله مهم اجتماعی به مناسبت ۱۴ آبان ماه روز گرامیداشت فرهنگ عمومی با حضور دکتر علی‌حسین حسین‌زاده عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز، دکتر سید علی مرعشی عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز، حجت الاسلام رضا کلاه‌کج مدیرکل فرهنگ و ارشاد خوزستان و همچنین مجید منادی، سرپرست معاونت امور فرهنگی و رسانه اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خوزستان به میزبانی معاونت فرهنگی سازمان جهاد دانشگاهی خوزستان، برگزار شد. 

 در این میزگرد دکتر حسین‌زاده در تعریف ابتدایی، فرهنگ عمومی را فرهنگ مسلطی که در جامعه حاکم است و گستردگی آن در آحاد جامعه مشخص و معین است، عنوان کرد و با بیان اینکه بخشی از مشکلات فضای اجتماعی امروز جامعه ما مربوط به مقوله فرهنگ عمومی است، گفت: در شرایط کنونی توجه به این بحث بسیار مهم هست و اعتقاد دارم مشکلات امروز ما ریشه در مباحث فرهنگی دارد و ضروری است به نقشی که فرهنگ در نظام اجتماعی دارد پرداخته شود. 

 در ادامه دکتر مرعشی در تعریف فرهنگ عمومی، آن را قواعد و اصول و آداب و رسومی که مورد توافق عمومی است عنوان کرد و گفت: عموم مردم به آن پایبند هستند. اما نکته مهم در خصوص فرهنگ عمومی این است که چیز ثابتی نیست و در گذر زمان به طور مرتب تغییر و تحول پیدا می کند. 

وی گفت: نکته قابل تامل این است که فرهنگ عمومی همه چیز حتی علم را تحت تاثیر قرار می دهد. گاهی فکر می کنم علم مستقل از فرهنگ است اما در واقع این طور نیست. 

 مرعشی ادامه داد: بر اساس تعریف کوهن از پارادایم، پارادایم همواره حاکم بر فضای علمی است اما خودش علم نیست. بلکه محصول فرهنگ عمومی یک جامعه علمی است که آن را پذیرفته اند و بر آن به توافق رسیده اند و گاها ممکن است این توافق هم تغییر کند. به تبع تغییر پارادایم، انقلاب علمی رخ می دهد و هر چه فکر می کردیم علمی است دیگر علمی نیست. 

 مرعشی تصریح کرد: تا این میزان تغییرات فرهنگی تاثیر دارند و تا جایی که در علم فیزیک هم بسته به تغییرات فرهنگی، تغییراتی ایجاد می شود. مانند دعوای مکتب نسبیت کوانتومی ها با مکتب انیشتین که بر سر تفسیر داده ها صورت می گرفت. در واقع همواره عوامل ناشناخته ای وجود داشت که به تور تجربیات دانشمندان نمی افتاد. فرهنگ آن قدر نفوذ دارد که حتی علم را تحت تاثیر خود قرار می دهد. 

 در ادامه این نشست، حجت الاسلام کلاه‌کج با اشاره به اینکه شورای فرهنگ عمومی، یکی از مهمترین شوراهای فرهنگی کشور می باشد، گفت: این قبیل شوراها نیاز به بازنگری دارند چون ثابت شده در سالهای گذشته خروجی ملموسی در سطح جامعه نداشته اند. در همین جلسات شورای حدود ۱۳۰ تعریف برای فرهنگ عمومی ارائه شده است و شاید یکی از مشکلات موجود این باشد که شاخص های فرهنگ عمومی به اجماع واحدی نرسیده و هر کسی از نگاه خودش به فرهنگ و فرهنگ عمومی نگاه می کند. 

 وی با اشاره به اینکه گاهی اوقات فقط در حرف ها و مباحث مان به فرهنگ اشاره می کنیم، گفت: اما واقعا آن فرهنگ مورد اتفاق و آن فرهنگی که مد نظر ما، چه هست. به نظر می رسد واقعا مبهم و نامعلوم باقی مانده است. تعریف فرهنگ بین اقشار و مجامع مختلف جامعه تفاوت های بسیاری دارد و تا زمانی که به یک تعریف واحد و اجماع نرسیم عملا نمی توانیم مشکلات فرهنگ عمومی را در جامعه حل کنیم. 

 کلاه‌کج ادامه داد: امروز در همین گرفتاری ها و اعتراضات و اغتشاشاتی که در کشور شکل می گیرد مشاهده می شود عمده دلیل آن مباحث فرهنگی است که تبدیل به مباحث امنیتی می شود. مراکز امنیتی هم بر این موضوع اذعان دارند که چون به بحث فرهنگ درست پرداخته نشده ما مجبور هستیم خروجی آن را امنیتی کنیم. این یک ایراد است که از بین ۱۳۰ تعریف موجود در کشور درباره فرهنگ نتوانستیم بر ۵ تعریف به اجماع برسیم. 

 در ادامه حسین‌زاده گفت: در حوزه فرهنگ، جامعه شناسان متعددی با دیدگاه های مختلف به بحث پرداختند. برای مثال اگر از دیدگاه پارسونز به این موضوع بپردازیم پارسونز چهار نظام اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را مطرح می کند. سوال این است که نظم اجتماعی از کجا ناشی می شود؟ پارسونز معتقد است هر یک از این چهار نظام کارکردی دارد که عدم توجه به آن، نظم جامعه را مختل می کند. ضمن اینکه معتقد است وزن این نظام ها با هم برابر نیست و نظام فرهنگی سنگین ترین وزن را دارد.  

ی ادامه داد: در این میان ما به حوزه فرهنگ اهمیت کمی می دهیم تا جایی که کمترین توجه اعتباری در بین همه حوزه ها به حوزه فرهنگ اختصاص دارد. 

 حسین‌زاده با بیان اینکه فرهنگ متغیر و سیال است افزود: در گذشته معتقد بودیم این تغییرات دارای پایداری و ثبات است اما امروز می بینیم فضای تغییرات دنیا به خصوص در حوزه فرهنگ به قدری با سرعت در حال روی دادن هستند که توجه خاص خود را می طلبد. به یکباره مشاهده می شود عده ای به خیابان آمده اند و چیزهای دیگری می گویند که با فرهنگ مسلط ما متفاوت است. به قول پیر بوردیو «در انسان امروز انسان دیروز نهفته است». باید بررسی شود که ما چه کردیم و به کجاها توجه نکردیم که انسان امروزی این چنین شکل گرفته، حرفهای دیگری می زند و سبک زندگی متفاوتی را خواهان است. 

 وی خاطرنشان‌کرد: توجه به حوزه فرهنگ اگرچه در حرف صورت می گیرد اما در عمل صورت نپذیرفته و امروز با معضلاتی روبرو هستیم که ریشه در فرهنگ دارد. 

 در ادامه مرعشی گفت: عمده تغییرات فرهنگی از دو منبع تبادل فرهنگی یا تهاجم فرهنگی ناشی می شود. تبادل فرهنگی همیشه وجود داشته و به معنای این است که دو تمدن نکات مثبت و مفید پیش برنده فرهنگ خود را به اشتراک بگذارند. این چیز بدی نیست و بسیار هم خوب است. اما زمانی با تهاجم فرهنگی روبرو هستیم؛ یعنی یک تمدن می خواهد ضعف های خود را عمدا به ما تزریق کند از ترس اینکه ما از آنها پیش نیفتیم و در این راه به ابزارهای مختلفی متوسل می شود. یکی از این ابزارها ابزار روانشناسی است؛ به این صورت که فرهنگ ما را بررسی می کنند و به وسیله آن اسلحه فرهنگی درست می کنند و به سمت ما شلیک می کنند که صدا هم ندارد و به شکل کاملا نامحسوس و در درازمدت عمل می کند و در نهایت مشاهده می کنیم ارزش ها تغییر می کنند.  

 وی ادامه داد: در روانشناسی بحثی داریم با عنوان ارزش های فردی که ملاک هایی هستند که انسان ها بر اساس آن ها انتخاب می کنند و شامل ۶ ارزش اجتماعی، اقتصادی، هنری، علمی، سیاسی و دینی می شود. ارزشهای اقتصادی مثل پول که می توان با آن غذا و لباس تهیه کرد. یک سری ارزشها اجتماعی هستند مثل تمایل خدمت کردن به دیگران؛ یکسری ارزش ها هنری هستند یعنی هر چه قشنگ تر و زیباتر است، آن مهمتر است. یکسری ارزشها علمی هستند یعنی هر چه دانش ما را افزایش می دهد مهمتر است. یکسری ارزش ها سیاسی هستند یعنی هر چه به ما قدرت دهد آن مهمتر است. یکسری ارزش ها هم ارزش های دینی هستند یعنی هر آنچه خدا می پسندد آن مهم تر است. همه این ۶ ارزش در همه آدم ها با نسبت های متفاوت وجود دارد. فردی که ارزش سیاسی برایش مهمتر باشد وقتی سر دوراهی قرار می گیرد نگاه می کند کدام راه به او قدرت بیشتری می دهد و آن را انتخاب می کند. ممکن است در یک جامعه ارزش دینی غالب باشد و اکثریت غالب مردم اولویت شان مسایل دینی باشد، اما در طول زمان این تغییر می کند. اگر بر مبنای تبادل فرهنگی است یعنی ما آگاهانه نقاط قوت فرهنگ دیگری را بیاوریم و استفاده کنیم و نقاط ضعف خودمان را با آن پوشش دهیم، این چیز بدی نیست و مخالف ارزش های ما هم نیست. کشور ما در یک رقابت تمدنی با آنها هست و اگر در این رقابت آنها بتوانند چوب لای چرخ پیشرفت ما کنند برنده می شوند. خودشان به این آفت مبتلا هستند، آن را به جان ما می اندازند تا نسبت به آنها مزیت نسبی پیدا نکنیم. آن زمان که وسایل ارتباطی و رسانه به این گستردگی نبود کار سخت تر بود باید سینه به سینه آن را انجام می دادند یا از طریق کتابها؛ امروز در جیب همه ما موبایل هست و به راحتی از طریق آن اطلاعات درست و غلط را منتقل می کنند و از این سو ما هم آن را کنترل نمی کنیم و در این خصوص بی مبالاتی و کم توجهی کردیم.  

مرعشی افزود: یک معظل فرهنگی ما این است که ابتدا صبر می کنیم به مشکلی مبتلا شویم بعد دنبال حل آن برویم و فرهنگ پیشگیری خیلی در بین ما شایع نیست. 

 وی ادامه داد: در طول ۲۰ سال گذشته دائم تکرار کردم که خانواده یک موضوع امنیتی است. اگر نهاد خانواده پاشیده شود، امنیت از بین می رود. اگر به فرض به اعتقادات و دین کاری نداشته باشیم، امنیت که می خواهیم؛ اگر برای کانون خانواده مشکلی پیش آید مجبوریم در ترس و وحشت زندگی کنیم.  

 مرعشی ادامه داد: در میان این ۶ ارزش، ارزش دینی قادر است به سایر ارزش ها معنا بدهند. اگر ارزش دینی از بین برود سایر ارزشها هم به مرور پوچ می شوند. هیچ کدام از ارزشها با پدیده مرگ دیگر معنایی ندارند اما ارزش دینی حتی پدیده مرگ هم آن را از بین نمی برد. 

 مرعشی با تاکید بر اینکه در تبادل فرهنگی، فرهنگ رشد می کند اما در تهاجم فرهنگی، فرهنگ عمومی تنزل پیدا می کند، گفت: زمانی در فرهنگ ما موارد جزیی روزمره ای بود که فرهنگ را زیبا می کردند. اما امروز این فرهنگ بی رحمی از کجا آمده است! به نظر می رسد با آدم های جدیدی مواجه هستیم که آن ها را نمی شناسیم. 

در کشور دیگر فرهنگ در اولویت نیست 

کلاه‌کج در ادامه با تصریح بر اینکه دستگاه های فرهنگی نباید مرجعیت خود را از دست دهند، گفت: دستگاه هایی که متولی فرهنگ هستند دیگر کار فرهنگی انجام نمی دهند و به نظر می رسد فرهنگ دیگر در اولویت نیست. علی رغم اینکه مقام معظم رهبری در همه فرمایشات خود به فرهنگ اشاره می کنند؛ اما عملا وقتی در جامعه نگاه می کنیم می بینیم فرهنگ جایی ندارد و برخی قوانین و مقرراتی که در شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب می رسد، متناسب با نیازها و خواسته های مردم نیست؛ بعضا این مساله در استان هم دیده می شود که اعتبارات بسیاری به تحقیقات و پژوهش های حوزه های آب و برق تخصیص می یابد در حالی که جای فرهنگ در بین اعتبارات خالی است و در رتبه آخر است و هیچ هزینه ای برای فرهنگ نمی شود. 

وی ادامه داد: امروز با نسلی مواجه هستیم که حرفشان با ما متفاوت است. ما روی همان نقطه ای که بودیم توقف کردیم و خودمان را در ارتباط با نسلی که متفاوت با نسل قبلی خود چه به لحاظ ضریب هوشی، چه به لحاظ فهم، به روز نکردیم. برای مثال سینما سالانه ۴ میلیون مخاطب دارد. از سویی دیگر و بر اساس آمار منتشر شده از سوی سازمان بازی های رایانه ای کشور، این بازی ها مخاطب ۴۰ میلیون نفری دارند. بازی هایی که محتوا و خوراکی به ما می دهند که ما هیچ نظارت و برنامه ای برای آن نداریم و تمام ذهن ما معطوف به فضای مجازی و ماهواره است و از نفوذی که خصوصا در سنین پایین صورت می گیرد غافل هستیم. 

کلاه‌کج افزود: امروزه اغلب ارزش های جامعه و حتی برخی ارزش های دینی و مذهبی به خاطر عدم آگاهی و عملکرد بعضی افراد، به سمت ارزش های مادی سوق داده شده اند و درگیر مادیات زندگی شدند. وقتی در کشور به فرهنگ توجه نکنیم و اولویت های فرهنگی تبدیل به شعار شود، دستگاه های فرهنگی از همه دستگاه ها ضعیف تر می شوند. حتی قدرت اداره خودشان را هم پیدا نمی کنند و دچار یک سری وظایف روزمره شوند و در نهایت منتج به باز شدن راه های نفوذ می شود و کشور نیز آسیب می بیند. 

وی ادامه داد: به نظر می رسد کار فرهنگی به دلیل تامین منابع مالی متوقف شده اند. امروز درگیر گزارش، آمار و مسایل جمعی شدیم. تا زمانی که فرهنگ در سبد ذائقه مردم قرار نگیرد نمی توانیم کار خاصی برای ارتقا فرهنگ جامعه انجام دهیم. امروز همه با مشکلات آشنا هستیم اما هیچ راهکاری برای آن ارائه نمی شود. از سوی دیگر فرهنگ نیز سلیقه ای شده و هر شخصی با سلیقه خود فرهنگ را تعریف می کند و اجماعی در این زمینه صورت نمی گیرد. تا زمانی که فرهنگ در اولویت و جزو دغدغه مردم و مسئولین قرار نگیرد صحبت درباره فرهنگ، اگر نخواهیم ناامیدانه بگوییم، فایده چندانی ندارد و باید چاره ای اندیشید. در بسیاری اوقات شاهد هستیم برخی از مدیران فرهنگی، خودشان فرهنگی نیستند. امروز شاید تنها جایی که برای انتصابات نیاز به تخصص خاصی نداشته باشند و خواهان زیادی هم دارند مجموعه های فرهنگی است؛ این یک درد است که فرهنگ به دست افرادی  سپرده شوند که نه دغدغه آن را دارند و نه تخصص آن را؛ ضمن اینکه تعداد دستگاه های فرهنگی هم که هر کدام تعاریف خاص خودشان را دارند از جمله معضلات جامعه ما است. 

مرعشی در ادامه این نشست با بیان این سوال که در این میان چه باید کرد، گفت: ما یک کار حداقلی خیلی ساده ای را می توانستیم انجام دهیم که ندادیم اما بالاخره اکنون هم می توانیم شروع کنیم. و آن اینکه حداقل به داشته های فرهنگی خودمان آسیب نزنیم؛ اگر نمی خواهیم آن را ارتقا دهیم حداقل آنچه را هم که داریم از دست ندهیم.

این استاد دانشگاه شهید چمران اهواز در ادامه به چندین مصداق در این باره اشاره کرد و گفت: حداقل می توانستیم لگد به فرهنگ خودمان نزنیم. 

 مرعشی همچنین به تعدد و فراوانی مطالعات پژوهشی در سراسر کشورها اشاره کرد و گفت: در نتایج برخی از این مطالعات بر اهمیت نماز و تاثیر آن در سلامت روانی و رفتاری تاکید شده است. و این مدعا بیانگر آن است که ما در حال فاصله گیری از چیزی هستیم که همه دنیا دارد به سمت آن می رود. آنها آسیب دور شدن از این ارزشها را دیده اند و در حال بازگشت هستند و ما تازه داریم از آنها فاصله می گیریم. دنیا اکنون در حال رفتن به سمت طب خدایی هستند و تاکنون ۲۰۰ هزار پژوهش انجام داده اند؛ می گویند اگر فرد دیندار باشد سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و خانوادگی همه محفوظ می ماند. آنها دریافته اند که خلاشان کجاست و از سوی دیگر فهمیدند نقطه قوت ما کجاست. برای همین به دنبال این هستند که آن را از ما بگیرند.  

مرعشی در ادامه گفت: نوع رفتار امروز جوانان هیجانی است نه شناختی؛ لازم است نظرات جوانان به شکل سازمان یافته تبیین و در اختیار دستگاه های فرهنگی داده شود و بگوییم آسیب این جا است و اگر بخواهیم کار موثری با کمترین وقت و هزینه انجام دهیم باید تمرکز را بر نقاط مشخص بگذارید و از پراکنده کاری ها خودداری کنیم. به اعتقاد من آسیب اصلی در معنویت زدایی از نسل جوان است که خیلی ها دست به دست هم دادند که این کار را انجام دهند؛ در این میان باید کاری کرد که هر فردی سر جای خودش باشد. باید کاری کرد افراد دارای سواد و مطالعه لازم در کشور مطرح شوند.  

 حسین‌زاده در ادامه گفت: از منظر جامعه شناسی در بخش رویکرد مربوط به حوزه فرهنگ معتقد هستند که نظام های فرهنگی وظیفه حفظ الگوها را در یک جامعه دارند و حوزه فرهنگ امری اکتسابی است و باید با استفاده از ابزارهایی، این امر درونی سازی و هم کنترل و هم هدایت جامعه شکل گیرد؛ در بحث کنترل نمی توانیم از بیرون آن را انجام دهیم و این امر امکان پذیر نیست. جوامع امروز با ارزش های خاص خود که متاثر از مکان، زمان و طبقه اجتماعی و متشکل از خرده فرهنگهایی است با ارزش ها و باورها و استفاده از ابزارهایی بتواند نظام فرهنگ را به صورت درونی شکل دهد. 

 وی ادامه داد: من به هیچ وجه از این نسل ناامید نیستم؛ ما شاهد حضور پرشور این نسل در مراسم تشییع شهید سلیمانی و راهپیمایی اربعین هستیم. اما به هر صورت به بخشی از وظایف خود به خوبی عمل نکردیم؛ باید ببینیم چگونه عمل کرده ایم که نهادهای فرهنگی مربوط به نهاد خانواده و آموزش و پرورش شکل نگرفته و ما دچار این مشکلات شدیم. نظام های امپریالیستی و سرمایه گذاری از همان ابتدای شکل گیری، خوابهایی برای مردم دیده اند و ما با انقلاب اسلامی یک گفتمان جدید و ساز مخالفی را برای آنها مطرح کردیم. مطمئنا از روز اول تا امروز از دشمنی آنها کم که نشده بلکه یشتر هم شده است زیرا ما گفتمان جریان مقاومت را مطرح کردیم. اما این باعث نمی شود به وظایفی که به عهده داشتیم عمل و توجه نکنیم. امروز علی رغم این مشکلات به این نسل معتقد هستیم. آنها تربیت یافته همین نظام هستند اما کم کاری های ما باعث شده در شرایط جدید مشکلاتی را مترتب شود و شاهد خواسته ها و مطالبات متفاوت باشیم. 

اهمیت به تکثرگرایی در چارچوب ارزش‌های دینی 

حسین‌زاده در پایان در خصوص راهکارهای وضع موجود گفت: ضمن اینکه به وظایف خود عمل می کنیم در حوزه نظری به نوعی تکثرگرایی توجه داشته باشیم؛ آن تکثرگرایی که در چارچوب ارزشهای دینی باشد نه امپریالیستی. بخش عظیمی از خواستگاه فرهنگ ما فرهنگ دینی است که قابل انکار نیست. باید برای تفاوت ها ارزش قائل شد تا بتوانیم درک صحیحی از نسل جدید داشته باشیم. طبق بیانات مقام معظم رهبری اگر زمانی جنگی کشور را تهدید کند جوانان امروز حتی از جوانان جبهه هم بهتر مقاومت می کنند. 

همچنین مجید منادی سرپرست معاونت امور فرهنگی و رسانه اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی در این میزگرد عنوان کرد: مقام معظم رهبری در یکی از سخنرانی هایشان در خصوص سبک زندگی، ۲۱ پرسش را از موضوعات خیلی جزیی تا کلان مطرح کردند. در این زمینه پاسخ درخوری به این پرسش ها چه از سوی دستگاه هایی که در این زمینه مسئولیت داشتند و چه از حوزه علم و دانشگاه داده نشد. اگر هنرمندی یا اهالی قلم و رسانه بخواهند به منبعی در این زمینه مراجعه کند متاسفانه منابع محدودی وجود دارد و در این زمینه قطعا خلا وجود دارد. افراد دغدغه‌مند بسیاری هستند که علاقه‌مند به ورود به این حوزه ها هستند اما متاسفانه در بخش مفاهیم کاربردی خلا وجود دارد و لازم است اساتید دانشگاه ها جهت پر کردن این خلاءها ورود و این گفتمان را ایجاد کنند. 

منادی گفت: بخشی از مشکلات امروز ناشی از تغییر رسانه یا همان فضای مجازی است. لازم است تبیین شود که تغییر کدام است و آسیب کدام است؛ یا اینکه هر موضوعی تبادل است یا تهاجم. شاید موضوعی که امروز فکر می کنیم تغییر است در آینده به اسیب و انحراف تبدیل شود. هیچ مشکل بزرگی بدون نشانه های بزرگ نیامده است.   

وی تصریح کرد: یکی از مشکلات اساسی دقیقه نودی بودن و نبود فرهنگ پیشگیری است؛ از سوی دیگر دستگاه‌های فرهنگی مرجعیت لازم رسانه‌ای و فرهنگی خود را از دست داده‌اند. شاید یکی از راهکارهای معضلات امروز مردمی سازی گفتمان است.