به گزارش روابط عمومی جهاددانشگاهی به نقل از ایکنا، همایش ملی فرهنگ دانشگاهی و نهادینه شدن گفتمان علم صبح امروز ۲۷ بهمن‌ماه با حضور مسئولان جهاد دانشگاهی و وزارت علوم و جمعی از اساتید و پژوهشگران در سالن شهید دهشور دانشکده علوم دانشگاه تهران آغاز به کار کرد.
سعید پورعلی، معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی به عنوان سخنران نخست این همایش، با بیان این‌که نهاد علم و دانشگاه نظام دلالت‌گرایی دارد که می‌توان از آن به عنوان "فرهنگ" یاد کرد، گفت: این نظام دلالت گر که قابل آموختن، اکتسابی و قابل انتقال است، حاوی ارزش‌ها، قیود و ضوابط هنجاری است که مرزها آن را تعیین می‌کند. از این نظام دلالت گر نشانه‌ای می‌تواند با عنوان "فرهنگ دانشگاهی" یاد کرد.
وی افزود: این فرهنگ در برگیرنده معانی، ارزش‌های مشترک و هنجارهایی است که از تاریخ علم، دانشگاه و داستان‌های اکتشافات و ارتباطات دانشمندان و تجربه‌های زیسته عالمان و دانشگاهیان سرچشمه می‌گیرد و منشا یکی از زندگی، حس هویت و اخلاق و منش و کنش انسان دانشگاهی می‌شود. این فرهنگ در فضای معنایی و نمادین خود، روال‌ها، قواعد و الگوهای اجتماعی و تعامل متمایزی را پرورش میدهد که حتی به صورت آئینی و مراسم قابل ردیابی است.
پورعلی با بیان این‌که این فرهنگ بر کنش‌های دانشگاهی و اهل علم کنترل و نظارت نامرئی اعمال می‌کند و برای تثبیت و سیطره خود روش‌های کنترلی خاص خود را دارد، افزود: ویژگی‌ها و مشخصه‌ها یا به عبارت بهتر مولفه‌های این فرهنگ را می‌توان با نگاهی به تاریخ تمدن ایران و اسلام و همچنین نهادهای مدرن آموزشی شناسایی و معرفی کرد. این مطالعه ما را با مجموعه متمایزی از هنجارها و آداب که تلاش می‌شود از طریق فرآیند جامعه پذیری دانشگاهی در محیط‌های علمی نهادینه شود، آشنا ساخته و فشار و الزام نهادی آن را عیان می‌سازد. مفهوم "آداب علم"، "الزامات نهادی" یا "هنجارهای علم" در حکم نسخه‌ها، تجویزات، توصیه‌ها، توجیهات و امور مجازی است که نزد اجتماعی اندیشمندان علمی مشروعیت چه در قلمروی خلافت عباسی و چه در قلمرو فاطمیون مصر، دانشمندان مسیحی، یهودی، زرتشتی و صائبی در کنار دانشمندان مسلمان در مراکز آموزشی و تحقیقات عضویت و حضور داشته‌اند. آنان نه تنها کار علمی می‌کردند بلکه گاهی مقامات مانند ریاست مرکز علمی را نیز متصدی می‌کردند.
معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی با اشاره به قصیده‌ای که سید‌رضی، فقیه بزرگ شیعه در رثای ابواسحاق، دانشمند صائبی‌مذهب سروده است، گفت: وی در این سوگواره می‌گوید با مرگ ابواسحاق، شمع محیط علمی ما خاموش شد. وی ابواسحاق را به کوهی تشبیه می‌کند که اگر در اقیانوس فرو رود، امواج آن به تلاطم می‌افتد. در بیت دیگری می‌افزاید: قبل از دفن ابواسحاق تصور نمی‌شد که خاک چگونه می‌تواند کوه‌های بلند را نیز بپوشاند. آن گاه شریف رضی خطاب به ابواسحاق می‌گوید، آب دیدگان ما در اشک برای تو پایان نمی‌پذیرد و سرچشمه دل‌ها به روان اشک مدد می‌رساند.
وی افزود: استمرار پیگیری این تاریخ شواهد متعدد دیگری را نمایان می‌سازد که همین مرور کوتاه بیانگر آن است که یکی از الزامات نهادی علم وجود فضای آزاد و دور از تصورات قالبی و تعصب‌های عقیدتی، حرفه‌ای و فرهنگی است.
پورعلی با نگاهی به نهادهای مدرن علمی، به برخی از ویژگی‌ها و ارزش‌های پایه‌ای "فرهنگ دانشگاهی" اشاره کرد و گفت: یافته‌ها و اکتشافات علمی میراث مشترک اجتماعی علمی و جامعه است. این میراث را باید منتقل از خصوصیات شخصی یا اجتماعی اقامه کنندگان آن مثل طبقه، منزلت اجتماعی، نژاد، ملیت، مذهب و جنیست و صرفا براساس قابلیت و محتوای آنها داوری کرد برای به رسمیت شناخته شدن در مجامع علمی، اصالت کشف تعیین کننده است نه معیار دیگری هر پژوهشگری در محیط‌های علمی نسبت به بررسی دقیق، نقد و تردید هر فرضیه‌ای یا یافته‌ای که می‌تواند شامل یافته‌های خودش هم باشد، حق و مجازات و باید قضاوت و نتیجه گیری را تا حصول شواهد لازم به تعویق انداخت. تواضع و فروتنی به ویژه قدردانی از میراث دانش بر جای مانده از پیشینیان و اعترافات دانشمندان بر ضعف‌های شخصی و محدودیت‌های دانش علمی و همچنین به رسمیت شناختن رسمیت یافتن در اجتماعی علمی ثمره تلاش و شایستگی‌های معرفتی و علمی است.
وی افزود: تاریخ علم به ما می‌گوید که منافع و علائق فردی و گروهی محدود اجتماعات علمی ذی نفع باید پای هنجارها و اصالت علم رنگ ببازد. جزم اندیشی سازمان یافته و تعیین کامل به یافته‌های فردی نباید فضا را برای گفت و گو و بررسی‌های انتقادی ادعاهای شناختی مسدود سازد. درست کاری، دقت، بلند نظری، آزادی، اعتبار، مسئولیت پذیری اجتماعی، قانون مداری، فرصت احترام متقابل، کارآیی، احترام و رعایت حقوق آزمودنی‌های برای نهادینه سازی علم ضروری است.
معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی با تاکید بر ضرورت احتراز دانشمندان از جعل، تحریف یا سوء تفسیر داده‌های علمی، گفت: تمام جنبه‌های فرآیند علمی عینی و بدون سوگیری دنبال شود. خطاهای آزمایشی، روش شناختی، روش و انسانی را به حداقل رساند و از خود فریبی تعصب و تضاد منافع پرهیز کرد. استقلال و آزادی نهاد علم و دانشگاه به رسمیت شناخته شود و مقدرات این عرصه با مشارکت حداکثری دانشگاهیان رقم بخورد. در فرهنگ دانشگاهی "اعتماد به اهل علم"، "فرآیندها" و "نتایج" حرف اول را می‌زند. این اعتماد با "استقلال" نهاد دانشگاه گره خورده است. با منطق همین عرصه که عاری از آلودگی به سیاست و تعصبات است باید با دانشگاه مواجهه کرد.
وی افزود: تزلزل هنجارهای اخلاقی و قانونی در هر جامعه‌ای به فروپاشی منتهی می‌شود و این تزلزل در نهاد علم به این فروپاشی سرعت می‌بخشد. در شرایطی که عناصر و مولفه‌های فرهنگ دانشگاهی دچار فتوری و سستی شود نهاد علم و دانشگاه قادر به تحقق اهداف خود نخواهد بود و دانشگاه را با ناکامی‌های نهادی و حرفه‌ای روبرو می‌سازد. بر این اساس می‌توان ادعا کرد که رعایت هنجارها و الزمات علم و نهادینه سازی آن برای جلوگیری از "فساد و فریب کاری عامدانه علم و دانشگاه" ضرورتی انکار ناپذیر است.
پورعلی با بیان این‌که کاهش منزلت و سرمایه اجتماعی علم، نهاد دانشگاه و اهل علم، جامعه را از اعتدال و لنگرگاه‌های مطمئن صلح و پیشرفت محروم خواهد ساخت، گفت: قدرت ملی در اقتدار علم و دانشگاه ریشه دارد. برای ارتقاء کار آمدی علم، تامین صلح، تحقق پیشرفت و تقویت اقتدار ملی به دانشگاه مقتدر و علم نیاز داریم به نظر می‌رسد چنانچه دیسیپلین علم و نهاد دانشگاه در همه سطوح اعم از برنامه ریزی آموزشی، نظام پذیرش استاد و دانشجو، امتحانات، ارزشیابی، نظام تصدیق گواهی دانش آموختگی، سنجش کیفیت، اعتبار بخشی و سرانجام نحوه تخصیص منابع در همه سطوح سیاست‌سازی و سیاست‌گذاری رعایت شود، گام مهمی در حاکمیت "الزامات نهاد علم"، "نهادینه‌سازی گفتمان علم" و ارتقاء "مولفه‌های فرهنگ دانشگاهی" برداشته‌ایم . امیدوارم این همایش بتواند به این روند و اجرایی سازی "نقشه جامع علمی کشور" کمک کند.
وی افزود: در اسلام نخستین جایگاه و محیط علمی مسجد است. مسجد النبی و مسجد‌الحرام پس از فتح مکه محیط علم و آموزش بوده است. در سایر مساجد اسلامی همچون مسجد جامع بصره، مسجد جامع کوفه، مسجد الاقصی، مسجد جامع زیتون تونس، الازهر در مصر و مسجد جامع اصفهان کانون‌های فعال علم آموزی بودند. بیت‌الحکمه‌ها و دارالعلم‌هایی چون شاپور بن اردشیر، شریف رضی فاطمی و طرابلس نیز از مراکز و موسسات آموزشی بودند که به شکل کتابخانه‌های عمومی امروزین در مکانی مستقل تشکیل می‌شدند و استادان و طلاب در آن ساکن شده و مقرری دریافت می‌کردند.
پورعلی با بیان این‌که مکتب نهاد علمی دیگری بود که به مثابه آموزشگاه‌های عمومی امروز فعالیت می‌کرد، گفت: مدرسه نیز از پدیده‌های نخستین سال‌های سده چهارم بود. نهادهای علمی در بستر تمدن اسلامی خود بسنده، مستقل و مردمی بود، تامین مالی موسسات و نهادهای علمی عمدتا از موقوفات، کمک خیرین، بزرگان و مقامات عالی حکومتی بود. همین خودکفایی مالی و مادی، بنیاد استقلال نهادهای علمی سنتی و دینی را از حکومت رقم زد. احترام و حتی تقدس این مراکز علمی برگرفته شده از معارف قرآنی و سخنان گهربار پیامبر گرامی اسلام(ص) است.
وی تعقل و تفکر را شالوده و چشمه جوشان علم دانست که در قرآن مجید از جایگاه رفیعی برخوردار است، و گفت: این توجه در ۱۳ آیه قرآن به شکل "افلا تعقلون" و در ۱۷ آیه به شکل "افلا تتفکرون" نمود دارد که دستور به تعقل و تفکر میدهد. اسلام تحصیل علم را بر هر زن و مرد مسلمان واجب کرده است. در این روایات علم مطلق ذکر شده است و شامل تمام رشته‌های علمی است. هیچ استثنایی در تحصیل از لحاظ زن و مرد وجود ندارد. همچنین در وقت این فریضه هم توسعه و تعمیم وجود دارد. مطلوب این فریضه آن چنان است که زمان، مکان، جنسیت، نژاد و اعتقاد نباید مانع شکل گیری فضای علمی باشد.