به گزارش روابط عمومي مرکز فرهنگي دانشجويي امام، ولايت فقيه و انقلاب اسلامي، در همايش «انقلاب اسلامي در منظومه فکري امام خميني (ره) از نظريه تا عمل» که در سازمان اسناد و کتابخانه ملي برگزار شد، محمود عباسي، دانشيار و رئيس مرکز تحقيقات اخلاق و حقوق پزشکي دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي به ارائه مقاله‌اي با عنوان «حقوق شهروندي در انديشه و سيره حضرت امام خميني (ره)» پرداخت. وي با بيان اينکه حقوق شهروندي يکي از مباحث محوري حقوق معاصر است، اظهار کرد: برخي از پژوهشگران، پيشينه آن را در اعلاميه استقلال آمريکا و اعلاميه حقوق بشر رديابي مي‌کنند و معتقدند براي تتبع در چيستي حقوق شهروندي، بايد اين مفهوم را در ادبيات حقوقي کشور‌هايي که داعيه رسيدن به بلوغ دموکراتيک را دارند، کنکاو کرد، اما مفاهيم حقوق شهروندي در معناي عام خود شايد از زماني که انسان از شکل ابتدايي زندگي بيرون آمد، همواره مورد توجه بوده است. از اين‌رو به نظر مي‌رسد براي تعمق و تدبر در مورد گستره مفهوم حقوق شهروندي، بايد به متون اصيل ديني مراجعه کرد.
وي افزود: بحث در مورد مفهوم حقوق شهروندي و حقوق ناشي از آن در قرآن و سنت از اهميت خاصي برخوردار است. با مطالعه در قرآن و بررسي سيره و کلام معصومين و بزرگان دين رعايت حقوق شهروندي و حقوق انساني بدون توجه به قوم، قبيله و مذهب کاملا مشهود و به آن توصيه فراوان شده است و از نظر دين اسلام مورد توجه و تاکيد واقع شده است. اين در حالي است که عدم آگاهي از حقوق شهروندي سبب خلل در روابط و تعاملات و باعث ايجاد مشکلاتي در مشارکت مي‌شود. بنا بر اين تا زماني که مفهوم شهروندي و حقوق ناشي از آن و سير تاريخي آن تبيين نشود و افراد با حقوق واقعي خويش در خصوص شهروندي آشنا نشوند، نمي‌توان انتظار داشت که حقوق شهروندي به طور کامل رعايت شود.
عباسي گفت: امام خميني (ره) به عنوان بنيان‌گذار جمهوري اسلامي ايران نظرات جامعي درباره حقوق مشتق از وضعيت شهروندي ارائه داده‌اند. ايشان در رابطه با حقوق شهروندان داراي ديدگاه‌هاي بنيادين است و رويکرد نظري ايشان بر مبناي حقوق امت استوار شده است. ايشان حاکم اسلامي را خادم ملت و مکلف به برپايي عدالت در جامعه مي‌دانند. بيانات ايشان در ارتباط با حقوق ملت هم راستا با مسائل مطرح در حوزه حقوق شهروندي و حقوق بشر است.
رئيس مرکز تحقيقات اخلاق و حقوق پزشکي دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي يادآور شد: حضرت امام در صحيفه خود، پس از واژه اسلام، بيشترين واژه‌اي که به کار برده‌اند واژه ملت است و از آنجايي که مفهوم مليت در درون‌مايه شهروندي نهفته است، اين امر نشانگر اهتمام ايشان به حقوق شهروندان است. مصاديق حقوق شهروندي از ديدگاه حضرت امام متعدد است و مي‌توان آن‌ها را در سه بعد مدني، سياسي و اجتماعي تقسيم‌بندي کرد؛
حقوق مدني شهروندان از ديدگاه حضرت امام (ره)
امنيت و عدالت و آزادي شهروندان، با حق حيات آن‌ها ارتباط ناگسستني دارد. حق حيات به اين معناست که انسان حق ريشه‌اي براي زندگي کردن دارد و حقوق انسان‌ها منوط به زنده بودن آن‌ها است. اين حق بر ساير حقوق اولويت دارد و در سايه آن شهروندن از ساير حقوق خود برخوردار مي‌شوند، زيرا بدون حيات ساير حقوق ارزش و کاربردي ندارند.
حقوق سياسي شهروندان از منظر امام خميني (ره)
?- حق اعتراض
از نظر حضرت امام انتقاد و اعتراض باعث رشد و بالندگي جامعه مي‌شود. ايشان معتقدند که انتقاد هديه‌اي الهي است که خداوند به انسان‌ها ارزاني داشته و در صورتي که با توجه به مباني اخلاقي و اسلامي و به دور از اهداف توطئه‌گرانه و انتقام‌جويي صورت پذيرد، از هر کسي جايز است. اما بر اين نکته نيز تاکيد دارند که نبايد در انتقاد و اعتراض‌ها از دايره انصاف و عدالت خارج شد و از آن، جهت توطئه بهره جست. ايشان همواره از طرح انتقادها و مخالفت‌ها استقبال مي‌نمودند و اين امر در سيره عملي ايشان به خوبي نمايان بود.
?- حق رأي
حق رأي از جمله حقوق شهروندي است که حضرت امام همواره بر آن تاکيد داشتند. جمله معروف ايشان که مي‌فرمودند: «ميزان رأي ملت است»، نمونه بارزي از اهتمام ايشان به حق شهروندان در تعيين سرنوشت خويش است و نمايانگر اين است که ايشان بر اين عقيده بودند که شهروندان بايد خود سرنوشت سياسي خود را تعيين کنند. ايشان نه تنها رأي دادن را حق شهروندان مي‌داند، بلکه آن را تکليفي مي‌داند که وظيفه شهروندان است.
?- آزادي احزاب
از منظر امام خميني (ره) آزادي احزاب در چارچوب قانون رسميت دارد و تا زماني که اجزاب قصد توطئه يا جاسوسي نداشته باشند مي‌توانند آزادانه فعاليت کنند. ايشان همواره بر اين نکته تاکيد داشتند که احزاب مادامي که در چارچوب نظام سياسي فعاليت مي‌کنند، مي‌توانند آزادانه اظهار نظر کنند. حضرت امام يکي از اهداف اساسي انقلاب اسلامي را آزادي تشکيل اجتماعات و مشارکت شهروندان در صحنه‌هاي سياسي اجتماعي مي‌دانستند.
حقوق اجتماعي شهروندان از منظر حضرت امام (ره)
وي با بيان اينکه برخورداري از فرصت‌هاي برابر اجتماعي شهروندان در يک جامعه به معناي مقابله با هر گونه نابرابري اجتماعي است، گفت: البته اين نابرابري‌هاي اجتماعي مي‌تواند متعدد باشد؛ ثروت، قدرت، رنگ، نژاد، قوميت، زبان، سن و عوامل ديگر. بررسي سيره نظري و عملي حضرت امام نشانگر اين است که همواره ايشان بر ريشه‌کني نابرابري‌ها اهتمام داشته‌اند. از اين رو ايشان حساسيت خاصي نسبت به شکاف طبقاتي داشتند و همواره مسئولين را به برطرف کردم اين پديده شوم تشويق مي‌کردند. ايشان توجه به شيوه ثروت‌اندوزي و نظارت دولت بر فعاليت‌هاي اقتصادي و توزيع درآمد حاصل از ماليات‌ها بين اقشار آسيب‌پذير جامعه را به عنوان راهکاري جهت برخورداري همه شهروندان از امکانات برابر به مسئولان متذکر مي‌شدند.
عباسي افزود: حضرت امام داشتن يک زندگي خوب و مرفه را حق همه مردم مي‌دانستند و معتقد بودند که در جمهوري اسلامي همه بايد در رفاه زندگي کنند. ايشان همچنين بر اين امر تاکيد داشتند که مسلمان، مسيحي، يهودي يا پيروان هر مذهب ديگر فرقي ندارند و همه بايد در رفاه زندگي کنند. ايشان فقر و اختلاف طبقاتي را خطري براي جامعه اسلامي و باعث مايوس شدن مردم از اسلام و حکومت اسلامي مي‌دانستند.