به همت انتشارات سازمان جهاددانشگاهی تهران، آئین رونمایی از کتاب «فرهنگ، توسعه و خودکشی در غرب ایران» تألیف اردشیر بهرامی در روز یکشنبه 2 دی ماه 97 در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد.
این مراسم با حضور سیدضیاء هاشمی، استاد دانشگاه تهران و مدیرعامل خبرگزاری ایرنا؛ محمدحسین جوادی، مدیرکل مددکاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و موسی عنبری، جامعهشناس و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در روز یکشنبه 2 دی ماه 97 در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد.
در ابتدای این نشست محمدحسین جوادی گفت: موضوع خودکشی در کشور ما موضوع تازه و غریبی نیست و روزانه خبرهای ناگواری را از این مسأله اجتماعی میشنویم که متأسفانه در برخی از مناطق کشور به طور نگران کنندهای شیوع پیدا کرده است. عمده فعالیتهای ما برای حل این موضوع فعالیتهای مدیکال و روانشناسانه است و کمتر به حوزه اجتماعی آن ورود کردهایم. پروژه تحقیقاتی برای بررسی سه استان خراسان رضوی، کرمان و آذربایجان شرقی انجام شد تا غربالگری روانی و اجتماعی در این مناطق صورت بگیرد اما باز در این طرح نیز عمده تمرکز بر فعالیتهای مدیکال و سایکولوژیکال بود و مداخله اجتماعی اتفاق نیفتاد. برای بررسی پدیده خودکشی آن هم در منطقهای مثل غرب کشور باید متغیرهایی مثل خشونت خانگی نیز لحاظ شود. اما ما تنها به فرد خودکشیکننده توجه می کنیم.
او ادامه داد: خوشبختانه شورای اجتماعی کشور در مسائل و مشکلات اینچنینی حساس شده و یک برنامه مداخله طراحی کرده است که سومین سال اجرای خود را میگذراند. به عنوان یک کارشناس که برای اجتماعی شدن سلامت کار میکنم بهنظرم مددکاران اجتماعی و مراکز درمانی ما هم برای کمک به آسیبدیدگان این قضیه بیشتر وجه روانشناسانه را مدنظر دارند. خوشبختانه کتاب نگاه متفاوتی به مسأله خودکشی دارد و یک نگاه طولی دهساله را از منظر اجتماعی مدنظر داده است. بالغ بر ۱۰۰ مصاحبه با افرادی که اقدام به خودکشی کردند و خانوادههایشان برای این تألیف صورت گرفته و نزدیک به ۱۰۰ خردهفرهنگ موثر در این قضیه لحاظ شده است به همین دلیل کتاب به پزشکان و روانپزشکان ما هم کمک میکند تا دید بهتری نسبت به مسأله خودکشی داشته باشیم. متاسفانه پزشکان ما و حتی روانشناسان ما تنها بیماری را میبیند نه بیمار و عقبه خانوادگی و اجتماعیای که پشت سر گذاشته است.
مدیرکل مددکاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفت: به عنوان نمونه در تماسهایی که با اورژانس اجتماعی گرفته میشود ۷۰ درصد گزارشات در مورد همسرآزاری، ۲۰ درصد در مورد کودکآزادی و ۱۰ درصد مربوط به سایر موارد است. این یعنی زیرپوست خانوادههای ما اتفاقاتی در جریان است که سیاستگذاران حوزه رفاه اجتماعی و سلامت از آن غافل شدهاند. کتاب مذکور شروع خوبی است برای نگاه متفاوت به یک مسأله اجتماعی. سازمان بهزیستی و وزارت بهداشت نیز مداخلاتی را در این زمینه آغاز کردهاند. تا امر بهداشت به امری اجتماعی مبدل شود و برای نتیجهبخش بودن آنها نیاز به زمان داریم. کتابهایی از این دست در این شرایط خیلی کمک میکند تا با نگاهی نو به زیست جهان سنت و مدرنیته چالشهای استانهای غرب کشور را مثل فقر، نابرابری، سنتها و تعصب را مدنظر بگیریم.
موسی عنبری نیز با اشاره به اهمیت بررسی مسأله خودکشی در استانهای غرب کشور تصریح کرد: اهمیت شیوع پدیده خودکشی در استانهای غرب کشور مثل ایلام، کرمانشاه و لرستان از آنجایی است که خودکشی همچنان در این مناطق قربانی میگیرد. عوامل متعددی در این قضیه دخیل هستند و این سه استان به دلیل همجواری و اشتراکات فرهنگی بعضا متغییرهای مشابهی درباره علل شیوع خودکشی دارند. این کتاب دغدغه دارد که چطور از دل آمار یک تئوری برای چرایی خودکشی در منطقه مطرح کند. نظام طبیعت اجتماعی در این استانها با دیگر مناطق کشور متفاوت است و این پرسش مطرح میشود که آیا این نظام با مقوله خودکشی ارتباطی دارد.
عنبری افزود: البته منظورم این نیست که فرهنگ و شرایط اجتماعی در این مناطق پایینتر است بلکه مسأله این است که نوع تربیت اجتماعی و مراوداتی از جنس پدرسالارانه باعث شده تا میزان خشونت نسبت به گروههای پاییندست اجتماعی پررنگتر شود. همزمان توسعه تکنولوژی، نوع روابط خانوادگی را تغییر داده و در گذار بین سنت و مدرنیته چالشهای اجتماعی شدیدتر شدهاند یعنی لزوما توسعه در این مناطق به حل مسائل اجتماعی کمک نکرده است. نوع تربیت اجتماعی در این مناطق نیز تربیت اجتماعی خشن است و متغییرهایی از این دست باعث میشود مسأله خودکشی زیر سایه برود. اگر توسعه بتواند این میزان خشونت را کم کند قطعا میتواند تاثیری بر کاهش خودکشی نیز داشته باشد اما فعلا این اتفاق نیفتاده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران یادآور شد: البته خود توسعه مقوله خطرناکی نیست و باعث خودکشی نمیشود ولی وقتی در چالش میان سنت و مدرنیته مناسبات اجتماعی سنتی و نوین به تقابل یکدیگر در میآیند تاثیرگذاری منفی از توسعه شاهد هستیم. البته توسعه خشن هم داریم یعنی توسعهای که با فرهنگ و بوم منطقه همخوانی ندارد و همینطور توسعه با نگاه از بالا که پذیرش اجتماعی را مدنظر قرار نمیدهد. نمیگویم بین توسعه و خودکشی یا فرهنگ منطقه و خودکشی ارتباط مستقیمی وجود دارد ولی متغییرهایی در این میان شرایط را اینگونه رقم زدهاند که باید با انجام چنین پژوهشهایی به این متغییرها پی بریم.
اردشیر بهرامی، مؤلف کتاب نیز با بیان اینکه از سال ۸۴ درگیر پژوهش حول محور مسأله خودکشی است گفت: توسعه به خودی خود مقوله بدی نیست اما داستان مسایل اجتماعی مثل خشونت و خودکشی نیز مسائل پیچیدهای هستند که باید در چارچوب توسعه نیز آنها را بررسی کرد. از دید من اگر واکاوی درستی نسبت به قضیه داشته باشیم چنین پدیدههایی را همانطور که خودمان باعث بوجود آمدنشان شدیم میتوانیم از بین ببریم. باید فرایندهای تاریخی و اجتماعی که بر رفتار هرکدام از ما حاکم است را مورد توجه قرار دهیم و مثلا ببینیم پدیده خودکشی و خشونت چرا در این سالها در استانهای غرب کشور شیوع پیدا کرده است؛ البته پیش از این نیز شاهد خودکشیهایی در این مناطق بودیم.
بهرامی اظهارکرد: اگر توسعهای که قرار بوده برای ما رفاه، خوشبختی و سلامت اجتماعی و زندگی مطلوب به همراه بیاورد امروزه خودکشی را باعث میشود توسعه مقصر نیست؛ حتی فرهنگ و انسانی که محصول این شرایط اجتماعی است را نمیتوانیم مقصر بدانیم. از دید من حتی پدیده خودکشی نیز به نوعی یعنی جامعه در حال گذار و توسعه است. نفس خودکشی یعنی اعتراض انسان و درکش از شرایط نو و جدیدی که میتواند و باید داشته باشد و نه گفتن به مسایلی مثل خشونت، فقر و تبعیض. در سه چهار دهه اخیر نرخ خودکشیها در غرب ایران نه تنها از کل کشور بالاتر رفته بلکه آمارهای جهانی را نیز پشت سر گذاشته است.
این پژوهشگر سپس با اشاره به تجربیات تاریخی که مردمان غرب کشور پشت سر گذاشتهاند گفت: در غرب ایران تجربه اجتماعی و تاریخی اتفاق افتاده که حتی در مناطق محروم دیگری مثل سیستان و بلوچستان شاهدش نبودهایم. اثرات روحی و روانی جنگ تحمیلی را نمیتوانیم نادیده بگیریم آن هم وقتی هنوز میبینیم این مناطق با دارا بودن بیشتر ظرفیت توسعه پایینترین سطح توسعه را شاهد هستند.
او اضافه کرد: از دید من ما یک فرهنگ ملی نداریم، بلکه خرده فرهنگهایی داریم که اگر رئیسجمهور هم شویم با آنها زندگی میکنیم. برای کشوری با اقلیمهای مختلف یک خرده فرهنگ کویری سیاستگذاری کرده و همین باعث شده صنایع و زیرساختهایی که باید در مناطقی با آب کافی راهاندازی شوند در مناطق مرکزی و کویری پا بگیرند و سرمایههای طبیعی کشور را نیز تحلیل ببرند. باید توسعهای که باعث افزایش نابرابری و خشونت میشود را نقد کرد واقعیت این است که ترکیب تبعیض و سنت کشنده است. اگر رفاهی نسبی وجود داشته باشد راحتتر میتوان از تضادهای سنت و مدرنیته عبور کرد. به جرأت میگویم با سیاستگذاری درست میتوان از ۹۰ درصد خودکشیها پیشگیری کرد.
سیدضیاء هاشمی، مدیرعامل خبرگزاری ایرنا و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران نیز در سخنان کوتاهی گفت: این کار یک اثر با دقت و دغدغهمند است که نتیجه سالها پژوهش آقای بهرامی است او با تمام وجود درگیر مسأله خودکشی شده بود و سطر به سطر کتاب را با دغدغه نگاشته است. تدوین چنین کتابهایی کمک میکند تا با نگاهی علمی، دردمندی بخشی از جغرافیای ما منعکس شود و حل چالشهای آنها جدیتر در دستور کار قرار بگیرد.