آمنه صدیقیان در نشست بررسی وضعیت آسیب‌های اجتماعی در دانشگاه، با بیان اینکه نهاد آموزش عالی که تا روستا‌های ما هم پیش رفته، نتوانسته جوان ما را متناسب با روبرو شدن او با اقتضائات روز جامعه خود آماده کند، گفت: طبق پژوهشی بیش از ۹۰ درصد دانشجویان اعلام کرده‌اند که هیچ امیدی به داشتن شغلی متناسب با رشته تحصیلی خود ندارند.

نشست بررسی وضعیت آسیب‌های اجتماعی در دانشگاه به همت معاونت فرهنگی سازمان جهاددانشگاهی تهران، روز دوشنبه ۱۳ اسفند 97 با حضور و ارائه آمنه صدیقیان، جامعه‌شناس؛ در پژوهشکده مطالعات توسعه برگزار شد.

صدیقیان در این نشست با بیان اینکه وارداتی بودن بسیاری از امور آموزش عالی نه تنها باعث تغییر دانشگاه‌ها شده، بلکه موجب شده رشته‌ها و فضا‌های دانشگاهی مطابق با نیاز‌های ما نباشد، اظهار کرد: یک زمانی در اروپا و آمریکا واگرایی و تخصصی شدن در آموزش عالی مطرح بود و ما نیز از آن‌ها پیروی می‌کردیم. امروز نیز هم‌گرایی این حوزه در این کشور‌ها مطرح است و ما هم می‌خواهیم از آن‌ها تبعیت کنیم و به سمت هم‌گرایی سوق پیدا کرده‌ایم. این واگرایی و هم‌گرایی‌ها ناشی از نیاز‌ها و اقتضائات ما نبوده و وارداتی است.

وی ادامه داد: نهاد آموزش عالی و سازمان دانشگاه در ایران عمر کمی دارد و این در حالی است که ما باید سریع‌تر از تجربه‌های کشور‌های دیگر در این زمینه با توجه به نیاز‌های کشور خودمان استفاده و به سمت بهبود حرکت می‌کردیم.

 بومی‌سازی نهاد آموزش عالی پوسته‌ای بیش نیست

صدیقیان با بیان اینکه بومی‌سازی به شکل فعلی در کشور نمی‌تواند کاری از پیش ببرد، افزود: ما یک پوسته و پوششی از بومی‌سازی در کشور می‌بینیم و این بحث پوششی است تا محقق کار خود را پیش ببرد و یا سازمان‌ها گزارش کار بدهند. توجه به این مسئله موضوع جدی است.

این جامعه‌شناس گفت: دانشگاه یک سازمان است و این سازمان یکی از بیمارترین سازمان‌ها در کشور ماست. بیماری در همه سازمان‌ها وجود دارد، اما این بیماری در دانشگاه بیشتر است. وقتی این سازمان نمی‌تواند به داد خودش برسد، چگونه می‌خواهد به داد دیگران برسد. یک سازمان کم‌تحرک و کم‌تأثیر است که تبدیل به کارخانه تولید مدرک شده و آن کارکرد آشکار خود که باید تولید دانش، مهارت و جامعه‌پذیری باشد را ندارد و کارکرد‌های پنهان آن است که امروز اثرگذاری بیشتری دارد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه مطالعات فرهنگي و اجتماعي با بیان اینکه تولید علم به آن صورتی که باید باشد در دانشگاه اتفاق نمی‌افتد، افزود: سال‌های ۹۴ تا ۹۵ تحقیقی بر روی ۱۸ دانشگاه در کل کشور انجام دادم و در این پژوهش یک‌هزار و ۵۰۰ نمونه مورد ارزیابی و آزمون و نظرسنجی قرار گرفتند. بر اساس این تحقیق، دانشجویان اعلام کردند خود را آماده برای ورود به جامعه و محیط کار در مواجهه با اقتضائات مورد نیاز آن نمی‌بینند و از این رو دچار سرخوردگی می‌شوند.

صدیقیان افزود: نمونه‌های ما در کل کشور و از حدود ۱۸ شهر انتخاب شده بود و متأسفانه نتایج این پژوهش، وضعیت نامناسبی را نشان می‌داد، گفت: سیستم دانشگاهی که حتی تا روستا‌های ما پیش رفته، نتوانسته جوان ما را متناسب با روبرو شدن او با اقتضائات روز جامعه خود آماده کند.

سیاست‌زدگی در انتخاب و انتصاب مدیران و شیوه‌های دانشگاه‌داری

وی با اشاره به دلایل این نتیجه افزود: سیاست‌زدگی چه در ساختار دانشگاه، انتخاب مدیران، فرایند‌های اداره دانشگاه، قوانین و پیشبرد شیوه‌های دانشگاه‌داری یکی از مشکلات سازمان دانشگاه در عدم موفقیت در تربیت دانشجو است. گا‌ه آن چنان که باید انتخاب‌ها و ورود‌ها پاک و علمی نیست و اکثرا بر حسب سیاست‌زدگی انتخاب‌ها انجام می‌شود.

ایشان با تأکید بر دیگر مشکلات در این مسئله گفت: همانند دیگر دستگاه‌ها، دانشگاه‌های ما هم دچار مشکلات تأمین مالی هستند. این در حالی است که دانشگاه باید بتواند در زمان نبود منابع مالی کافی ارتباط بیشتری با صنعت و بازار کار برقرار کند. اما دانشگاه نتواسته است از راه‌کار‌های درست منابع مالی خود را تأمین کند و به جای کمک به ایجاد اشتغال و تأسیس و راه‌اندازی شرکت‌های دانش‌بنیان، به انبوه‌سازی تولید مدرک، مقاله و دانشگاه روی آورده است و ما می‌بینیم امروز اکثریت دانشجویان ما دانشجویان پولی هستند و با پول در کلاس درس می‌نشینند و در واقع منابع مالی دانشگاه از طریق فروش مدرک به دانشجو به دست می‌آید.

وی افزود: از سوی دیگر دانشگاه امروز تبدیل به یک محیط کارمندی شده است. دلیل آن هم حضور کارمندان سازمان‌ها در دانشگاه‌ها برای دریافت مدرک و ارتقای شغلی‌شان است. فضای دانشگاه با حضور این افراد تغییر کرده است. البته حضور کارمندان در دانشگاه مزیت‌هایی هم می‌تواند داشته باشد و دانشگاهیان می‌توانند از تجربیات آن‌ها در سازمانی که در آن فعالیت می‌کنند، استفاده کنند، اما این اتفاق نمی‌افتد.

 تلاش نکرده‌ایم دانش را کاربردی کنیم

این جامعه‌شناس گفت: دانشگاه ما به سمتی می‌رود که از درون پوچ می‌شود و چیزی به دست نمی‌آورد. سازمان دانشگاه هر چند اتاق ارتباط با صنعت را دارد، اما این ارتباط در عمل وجود ندارد. اساتید ما حتی نیاز‌های صنعت را درک نمی‌کنند و یک سری نظریه و مباحث تئوری را به دانشجو آموزش می‌دهند و روی آن‌ها بحث می‌کنند، از سوی دیگر، صنعت‌گران دانشگاهیان را حساب نمی‌کنند. مقصر این مسئله هم خود ما هستیم که تلاش نکردیم دانش‌مان را کاربردی کنیم.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه مطالعات فرهنگي و اجتماعي با بیان اینکه اگر قرار است در سازمان دانشگاه تغییری ایجاد شود، اولین حلقه اساتید و بعد از آن دانشجویان هستند، افزود: هر کجا استادی توانسته در زمینه‌های اجتماعی، صنعت، اقتصاد و ... فعالیت‌های خوبی داشته باشد، چندین دانشجو در کنار او فعال هستند.

صدیقیان گفت: سیستم بروکراسی حاکم در دانشگاه مشکل دیگری است. گا‌ه تلاش‌هایی برای از سر راه برداشتن این بروکراسی می‌شود، اما بهبودی مشاهده نمی‌شود. در بحث ارتقای اساتید این مسئله مشهود است؛ مقررات و آیین‌نامه داریم و هر سال و در دوره‌های مدیریتی مختلف تغییر می‌کنند، اما اثرگذار در این بحث نیست.

 فرمایشی شدن فکر دانشگاهیان و دانشجویان

وی ادامه داد: ورود بیش از حد سیاست به دانشگاه آسیب دیگری برای دانشگاه بود و این مسئله باعث شد آزادی آکادمیک در دانشگاه به آن شکلی که بایستی باشد را مشاهده نکنیم. ما باید این آزادی را داشته باشیم تا در دانشگاه به هر چه می‌خواهیم بیندیشیم، بحث کنیم و بنویسیم. تفکر ما امروز فرمایشی شده است.

به گفته این جامعه‌شناس، در پژوهشی که وی انجام داده است، بیش از ۹۰ درصد دانشجویان اعلام کرده بودند هیچ امیدی به داشتن شغلی متناسب با رشته تحصیلی خود ندارند. دانشگاه ما با اعطای مدرک به دانشجو سبب می‌شود یک ادعای کاذبی در بعد از فارغ‌التحصیلی در او ایجاد شود و انجام خیلی از کار‌ها را برای خود عار بداند. دغدغه نخست دانشجویان اشتغال است. از طرفی نه تنها دانشگاه به آن‌ها آموزش‌های مهارتی ارائه نمی‌دهد، بلکه خود این دانشجویان هم برای کسب مهارت در طول دوران تحصیل اقدامی نمی‌کنند.

وی با بیان اینکه امتیازدهی واقعی به ارزش‌های واقعی علم وجود ندارد، افزود: حضور مسائل غیرعلمی در دانشگاه برای اساتید و محققین بیش از دیگر حوزه‌ها است. از طرف دیگر رشد بی‌سابقه انحرافات علمی بین اساتید در هیچ دوره‌ای به اندازه امروز نبوده و شاهد آمار‌های زیادی از بی‌اخلاقی علمی در میان استادان هستیم که به همین نسبت آمار بی‌اخلاقی‌های علمی بین دانشجویان هم افزایش یافته است.

صدیقیان در پایان سخنانش با بیان اینکه اگر چه کارکرد‌های مثبت نهاد آموزش عالی و سازمان دانشگاه و نیرو‌های مستقر آن بسیار زیاد است، اما نباید از آسیب‌های آن غفلت کرد، گفت: در نظرسنجی و ارزیابی انجام شده در پژوهشی که انجام دادم، مشخص شد به لحاظ آماری دانشجویان در تمامی شاخص‌های نظرسنجی از جمله انحرافات آموزشی، رسانه‌ای، رفتار‌های خشن، مصرف دخانیات نسبت به گذشته در بالاترین سطح قرار دارند که باید برای این مسائل راه‌کاری اندیشیده شود. جذب و مشارکت خود دانشجویان در رفع و یا کاهش این انحرافات می‌تواند مؤثرتر باشد.

شایان ذکر است در پایان این نشست، جلسه پرسش و پاسخ برگزار شد.